Di hemû “şoreşên rengîn” de hêzên ewlekariyê roleke diyarker lîstin. Kîjan alî girtibûn, bi çi xîretê desthilat parastibûn, ev yek rê û rewabûna bûyeran diyar dikir.
Li Kazakistanê, Serokkomar Kassym-Jomart Tokayev ragihand ku ew erka serokê Konseya Ewlekariyê (li şûna Nursultan Nazarbayev) girtiye ser xwe û dixwaze bi tundî tevbigere.
Lê tenê çavkaniyeke wî mabû, artêş.
Polîs û serwîsên taybet êdî alîkariya wî nakin û leşker jî pirseke mezin e. Ji ber ku Tokayev qelsiya ruhê xwe nîşan dide yan jî wisa tê plankirin. Serokkomarê Kazakistanê rêya Viktor Yanukovych û hê bêtir – Alexander Lukashenko neşopand. Wî bi tenê xwe ji diyalogan û ji tepisandina xwepêşandanek dûr girt. Li şûna ku di çarçoveya Rewşa Awarte ya hatiye ragihandin de tund tevbigere, Tokayev îstifaya hikûmetê qebûl kir û leşker vekişand. Di vê navberê de rewş her çû xirabtir dibû.
Yek ji vîdeoyên cihê bûyerê nîşan dide ku çawa piştî gulebarana polîsan, hevkarên wî birîndaran radikin, li gorî Tokayev, di nav polîsan de mirî jî hene. Li hin bajaran, hêzên ewlehiyê derbasî aliyê serhildêran bûne. Li Almatayê tu wezîfedarên fermî nehatin dîtin. Mîna ku li Ukraynayê bi “Berkut” re bû, berxwedana çalak a hêzên ewlehiyê, fermandariyê xuya nedibû.
Di vê navberê de, sembolên desthilatdariyê dişewitin. Rêvebirî û rûniştina serokên niha û yên pêşîn ên Kazakistanê destûr nayê dayîn ku agir vemirînin. Elîta Kazakistanê direve Rojava
Wekî kû rojnameya Gaz Batushka dinivîse, “cuzdanên bi pere” Nursultan Nazarbayev ji welêt derketiye. Ev Patokh Shodiev e – hevserokê pargîdaniya madenê ya Eurasian Resources Group û serokê Holdingê Metalurjîk Sat & Company Kenes Rakishev. Hat ragihandin ku “parçeyekî malbatê” yê Nazarbayev jî bi balafireke taybet firiyaye û kontrola petrol û gaza Kazakistanê jî di destê wan da ye.
Çavdêr diyar dikin ku Almaty jixwe di destê xwepêşandêran de ye. Çalakgerên li Zhanaozen daxwazek ji rayedaran kirin ku pergala desthilatdariyê ji nû ve bidin destpêkirin – divê kesek ji derveyî pergalê were. Lê ev ne mimkûn e, kesek dê dîsa ji pergalê were, tenê dibe ku yekî din be. Ji ber ku Kazakistan ne dewleteke xweser e.
Dê kî li Kazakistanê bibe desthilatdar?
Ger bandora rojavayî bi ser bikeve, wê hingê kesek dê were ku destûrê nede veguhestina herikîna hîdrokarbonê (% 85 diçe Rojava). Hêjayî gotinê ye ku Wezîrê Derve yê Amerîka Anthony Blinken 4’ê vê mehê bi Wezîrê Derve yê Îmarata Erebî Abdullah Bin Zayed Al Nahyan re behsa rewşa Kazakistanê kir.
Tim Ash, pisporê bazarên pêşketî li Rêveberiya Blue Bay Asset, di hevpeyvînekê de bi CNBS re got ku, bi nêrîna wî, sedema bûyerên li Kazakistanê di “bêhêvîbûna dereng a ji ber nebûna demokrasiyê” de ye.
Em li ser vê zincîra mantiqî zêde bikin ku bûyerên li Kazakistanê yekser piştî serdana Nazarbayev û Tokayev ji Vladimir Putin re di civîna bilind a Yekitiya Dewletên Sovyetê de gur bûn. Belkî ji bo Rojava tiştekî pir ne xweş li wir hatibû plankirin.
Ger bandora Rûsyayê bi ser bikeve, wê hingê kesek dê were ku li ser Rûsyayê behîsê bike, wek ku Alexander Lukashenko kir. Pisporan jî li ser xuyabûna pêşeroja “du komarên Kazakistan”, ku yek ji wan dê alîgirê Rûsyayê be pêşbînî kirin. Ger bandora îslamî be, wê demê şopên Tirkiyeyê jî dê xuya bibin. Çîn jî dikaribû zilamê xwe deyne, lê ev ne rêbaza wê ye.
Sînolog Nikolai Vavilov destnîşan kir ku armanca bûyerên Kazakistanê vekişîna welat ji Rêxistina Peymana Ewlekariya Kolektîf û ketina hevkariyeke leşkerî ya nêzîk bi Tirkiyeyê re û bi rêya wê bi NATO’yê re ye.
“Tirkiye korîdoreke rasterast ji bo Xinjiangê werdigire û rasterast dest bi piştgirîkirina Turkistana Rojhilat dike, Rûsya eniyek potansiyel ne di forma çend sed kîlometre sînorê bi Ukraynayê re, lê çend hezar-ku ji çekdarên Afganîstan û Rojhilata Navîn re vekirî ye- werdigire bêîstîqrarkirina Urals, herêma Volga û Sîbîryaya Rojava”.
Bûyerên li Kazakistanê ji mêj ve ji hêla pisporan ve hatine pêşbînîkirin û piştî Ukrayna 2014, Ermenistan 2018, Kirgizistan 2020, Belarus 2020 diqewimin. Li her derê heman xeletiyên desthilatdaran dihatin dîtin-dilsoziya bi Rojava re bi vegerandina wê bi hêviya çavkaniyên rûs yên erzan, lê bi dev ji her tiştê rûsî û Rusya. Wekî encamek, piştî serkeftina “şoreşên rûmetê”, jiyana nifûsa ku hatî xapandin dadperwertir nabe û tenê ji bo her tiştî biha zêde dibin.
