Dêrsimo ke hetê îqtîdarî ra sey şaristano bi hizûr yeno îfadekerdene, şîdetê serê cinîyan, hêrişê hemverê cografya, kultur, bawerî û nasname yenê nimtene.

Îqtîdar û hetgirê ci Dêrsimî sey şaristanê bi hizûr îfade kenê, la cinîyan ra bigî heta xozaya ci, cografya û kulturê ci her çî hedef de yo. Betalî û feqîrî problemêko pîl o. Serra 1975ine de nufusê ci 165 hezar bi û semedê polîtîkayê şerî 2011ine de no kewt 73 hezarî. Nîmeyê na hûmara zî semedê fikr û fehmê xo ameyî tepiştene û bi şertê kontrolê edlî ameyî veradayene. Xeylêk cayê Dêrsimî semedê ‘herêma asayîşî’ ameyê qedexekerdene û bi  projeyê HESî, maden, kum û kerreyan yenê çinkerdene. Binê nameyê seydî de heywanî yenê qetilkerdene.

Şaristanî de serebûtê îstîsmar, tecawuz û fuhuşî zî zêde bîyê. Wendekara Unîversîteya Munzurî Gulîstan Doku 5ê Çeleyî 2020ine ra heta nika bi 487 rojî yo zanayîş ci ra nîno girewtene.

Tacîz, îstîsmar û tecawuz…

Şaristanî de serebûtê tacîz, tecawuz, şîdet, tiryakî û ajanî yenê vînayene, nê serebûtî zî hetê hêzê asayîşî û merciyê edlî ra yenê nimtene û wexto ke serebûtî yenê werte zî reyn ayenê nimtene.

Pertek de zî 16ê Çeleyî 2020ine de vejîya werte ke bi desan tutî rastê hêrişê cinsî ameyê û dima ra tehqîqat dîya destpêkerdene la qerarê nimte dayî serê dosya. Bername û çalakîyê şaristanî ameyî qedexekerdene. Pilûr de zî 6ê Çele de serebûtê hêrişê cinsî yê tute/î vejîya werte û hewl dayî ke serebût bêro nimtene. Ame îdiakerdene ke unîversîteya Munzurî de wendekarê cinîyan rê bi zor fuhuş yeno ferzkerdene û semedê nê zî unîversîte de komî ameyê awankerdene. La ne mercîyê edlî ne zî rektorî derheqê nê de çîyêk nêkerdî.

Reyna şaristan de hîn kafe û restoran, bi taybetî semedê tîryakî, desteştiş û fuhuşî rê ameyê awankerdene û xeylêk nînan ra wextê walîyê verê ke nika sey  qeyûm tayînê şaredarî bîyo, Tuncay Sonel de ameyê akerdene.

Wendekara unîversîte Gulîstan Doku 481 rojî yo xebere ci ra nîna girewtene. Tehqîqato ke ameyo destpêkerdene serê şikdarîyê ‘întîxarî’ de yeno kerdene û şikdaro sereyîn Zaynal Abarakov serbest o, raporê kesê zanaye verê çiman de nîno girewtene,  çalakîyê wendekarê unîversîte yê semedê Gulîstane yenê qedexekerdene, cinîyê ke vanê, ‘Gulîstan Doku ça de ya’ yenê cezakerdene. Nê caardişî zî problemê cinîyan ê şaristanî mojneno ra.

Vejîyabi werte ke wendekara unîversîteya Munzurî semedê şîyayeyê xo yê mektebî peyda bikera restorantêke de xebityayîne, rastê tacîzî ameya. Amebi zanayene ke wendekare muracatê sûcî kerda, la dimayê nê wayîrê kargerî û çawîşo pispor yê verê ci semedê serê serebûtî bêro padayene, teda kerdê. Reyna vejîyabi werte ke wayîrê kargerî embazê walîyê verê Tuncay Sonelî yo.

Şewatê daristanan

Dêrsimo ke yeno waştene problemê Kurdan bêro çareserkerdene û çarçewaya heq û waştişan bêro averbîyayîş, nêçareserîyê şewatê daristanan zî dewam keno. 2015ine ra heta nika  Dêrsim de reyke bîn bi OHAL, qedexeyan û tehdîdê vengkerdişê dewan dir ame rî bi rî. Hamnanê 2015ine de Dêrsim de 14 cayî sey herêmê asayîşî ameyî îlankerdene.

Welatijê Dêrsimî dîyar kenê ke daristanî bi zanayene yenê veşnayene. Hewldayîşê tefnayîşî yenê astengkerdene.

Projeyê çinkerdişê wareyê cuye yê xozayî

Şarê Dêrsimî tena hemverê şewatê daristanî hemverê projeyê HESî, madenan zî têkoşîn kenê. Projeyê HESî nîmeyê serra 1990 de ameyî viraştene û amancê înan zî kontrol bi. Semedê maden û şewatê daristanan zî eynî rewşe de babeta vatişî ya. Demê  OHALî ra heta nika serê her qilê Dêrsimî de kelekol ameyê viraştene û semedê nê zî darê derûdorî ameyî çinkerdene.

Vizêr ra heta ewro çîyêk nêvurya yo

Serrê 1990 de bi hawayêke kêfî dewî ameyî vengkerdene. Demêk derg o no ware sey herêma qedexe ame îlankerdene.

2002ine de pêwa ke caardişê OHALî ame wedaritene zî binê nameyê ‘herêma asayîşê demvîyarte’ de bi hawayêke fîlî yeno xebitnayene. Peynîya serrê 1980ine ra heta destpêkê serra 2000î Dêrsim mîyanê herêmê OHALî de ca girewtêne û 2009 de caardişê ‘herêma asayîşê vîyarte’ de ame kerdene û pêwa ke no hemverê Destûrê Bingehîn, Pêkerdişê Heqê Merdiman ê Ewropayî, Qanûnê Herêmê Asayîşî û Herêmê Qedexe yê Leşkerî bi zî heta ewro dewam kerdo û heta ewro dewam kerdo û azadî û heq ameyê binpaykerdene.

Herême de mîlyonêke ra tewr zêde mayîn estê

Dêrsim de hûmara mayînan xeylêk zêde yo û nê mayîn û teqnayîşî nînê vetene, şar keno endîşe. Mabêne serrê 1993-94’ û 2019ine de xeylêk welatijî netîceyê nê teqnayîşan de dinyaya xo bedilnayî û birîndar bî.

Dêrsim de heta nika 12 sivîlî netîceyê teqayîşê mayîne de dinyaya xo bedilnayî. 6 hebî ci ra tutî bî. Yê birîndar zî 4 hebî yê û nînan ra yew zî cinî ya. Çime: Jinnews