Çekuya “zaza” bi hawayê nuştekî reya verîne hetê seyahê tirkî Ewlîya Çelebî ra ameya şixulnayiş. Zazacîtî zî reya verîne hetê Ebubekir Pamukçuyî ra dest pê kerd. Eno merdim eslê xwu de tirkperest o
Ena çekuya “zaza” ke semedê ma yena vatiş, bi hawayê nuştekî reya verîne hetê seyahê tirkî Ewlîya Çelebî (1611-1678) ra ameya şixulnayiş. Neke sey name yan çekuyêka xwusere, nameyê kurdan het sey îzafe Seyahetname de nuşta. Wexto ke behsê Çewlîgî keno, vano “Ekrâd-ı Zaza” û “aşiret-i Zaza”. Yanî, vano “kurdê zaza” û “eşîra zaza”. Beno ke Ewlîya Çelebî ena çeku metnanê erebkî ra girewta. Çimkî çend metnanê ereban de çekuya “Zûzan”, “Zewazan” û “Zûzan el-Ekrad” viyarena. Ewlîya Çelebî manaya “kurdê zozana” û “eşîra zozana” de şixulnaya. Wina aseno ke çekuya “zaza (zozan)” eslê xwu de nameyêko topografîk o. Labelê Ewlîya Çelebî ra pey lîteraturê Usmanîyan de semedê ma kirdan/kirmancan/dimilîyan ameya şixulnayiş. Tirkan ra zî kewta fekê ma. Êdî gama ke ma bi tirkî xwu danê şinasnayiş, ma vanê “Biz Zazayız.”
Bi her hawayî îsbat beno ke nameyê ma yê etnîkî “kird” o. Eno name manaya “kurd” de ya. Bi eynî telafuz, çekuya “kirmanc” zî muadilê çekuya “kurmanc”î ya. Çekuya “kurmanc/kirmanc” miyanê miletê kurdî de semedê tebeqeyê dewijan yena vatiş. Coka raşt nîyo ke ma kirdkî ra vajin kirmanckî. Ez bi xwu nêvana.
‘Maz red nêkerda’
Ma ageyrin nameyê “zaza” ser. Nika ma zanê ke bi tesîrê tirkan eno nameyo topografîk teşmîlê ma biyo. Êdî ma zî qebûl kerdo. Ma lehçeya xwu ra vanê “zazakî” zî. Mi gore bikarardişê enê nameyî de tu zerarêk çin o, xwura ez tim şixulnena. Yanî ma çekuya “zaza/zazakî” red nêkerda. Labelê enê dahîris serranê peyînan de seba ke tayê kesî vanê “zazayî kurd nîyê” û “zazacîtî” kenê, coka biya problem!
Yew şiîra ey…
Zazacîtî reya verîne hetê Ebubekir Pamukçuyî (1946-1991) ra Swêd de, serra 1985 de bi vetişê kovara Ayre dest pê kerd. Eno merdim eslê xwu de tirkperest o, şiîranê tirkperestan nusneno. Mesela, yew şiîra ey wina ya:
“BEN KİMİM?
Ben Oğuz’um, ben Oruc’um
Mertlerin beyi, Osman’ım ben
Çaldıran’da, Ridaniye’de, Mekke’de
Müslümanlar’ın beyi Yavuz’um ben
At üstünde Mustafa Kemal’im ben
Adımız Türk,
Dilimiz Türkçe,
Türk’üm, Türk’üm ben.”
Lîderê zazacîyan nuştoxê enê şiîrî yo. Demeyêk malimî keno, dima Îstanbul de Muzeya Tewfîq Fîkretî de şixulîyeno. Çi semed ra biyo, bellî nîyo, la 1983 de şino Swêd. Uca vano “Artık karar vermiştim. Ben bir Zazayım.” Û dest bi zazacîtî keno. Dima Koyo Berz, Mihem Himbêlij û Zülfü Selcan zî danê ey dima. Çiyo balkêş, enê her çar merdimî zî Malmîsanijî dir têkilîye de bî, piya kovaran de nuştêne. Beno rika ey ra winî kerd! Welhasil, mesela biye derge. Nika zaf kesî semedê zazakî vanê “Zaza dili” û semedê xwu zî bi tirkî vanê “Zazalar Kürt değil!” Heta partî bîle ronaya. Madem partîya xwu zî ronaya, ma xwu rê ciya bibin!
‘Zazayî hurr kurd ê’
Herçiqas tayê ferqanê mabeynê kurmancî û zazakî de mubalexa bikerê û tayê mulahezeyanê oryantalîstan sey delîl nîşan bidê zî, eslê xwu de tu binge yan delîlêko sehîh yê tarîxî, sosyalî, kulturî, ziwanî û etnîkî çin o ke zazayî kurd nêbê. Zazayî hurr kurd ê. Coka zaf akerde yo ke “zazacîtî” tenya yew tercîh o! Eynî seke Ebubekir Pamukçu vano “Êdî mi qerarê xwu dabi. Ez yew zaza ya.” Yanî qerarê xwu dayo, ti se kenê bike, vanê ma kurd nîyê. Axir wazenê bi teşwîqê dewlete bo, wazenê sedemanê bînan ra bo, kam ke vano “ez kurd nîya” xwu rê wina tercîh keno. Madem ke sey tercîh qerarê xwu dayo û kurdîtî ra ciya benê, ma mîrasê xwu zî pare bikin!
‘Nameyê eşîra kurdan o’
Ma nameyan ra dest pê bikin. Nameyê “kird” û “kirmanc” xwura kurdî yê. Çekuya “dimilî” zî tarîx de îstbatkerde yo ke nameyê yew eşîra kurdan o. Labelê ma fek nameyê “zaza” û “zazakî” ra fek veranêdanê, ma zî semedê xwu şixulnenê. Coka ma enê nameyî zî pare kenê: “zazakî” û “kurdîya zazakî” yê ma, “Zaza Dili” yê înan.
‘Mohrê kurdîtî esto’
Serra 1985 ra ver çi eserê edebîyatê ma yê nuştekî û vatişkî estê, pêro aîdê ma yê. Mesela, zazayê ke Peter Lerchî fekê înan ra metnê zazakî nuştê, vanê”… ma pêrû canmirdê Kirdan î.” Nameyê kitabê Ehmedê Xasî “Mewlidê Kirdî” yo. Usman Efendîyê Babijî mewlidê xwu dayo Faîz Beg Bedirxanî, dima Celadet Bedirxanî çap kerdo. Rojnameyê Roja Newe hetê kurpewer Doxan Şêxhesenanî ra vejîyayo. Nînan hemîne ser o mohrê kurdîtî esto!
‘Heme mîrasê ma yê’
Metnê ke kovar û rojnameyanê sey Ozgurluk Yolu, Roja Welat, Devrimci Demokrat Gençlik, Medya Guneşi, Tîrêj, Dengê Komkar, Armanc, Berbang, Hêvî û Berhem de weşanîyayê heme mîrasê ma yê. Her çiqas Zulfu Selcan dima milîyetê xwu ra îstîfa bikero û bibo zazacî zî, nuşteyê eyê kovara Hêvî de kurdane yê. Çimkî nameyê nuşteyê ey “Folklorê Kurdî ebe zarava dimilkî” yo. Eno zî mohrê kurdîtî yo.
‘Milkê zazayanê kurdan ê’
Tarîxê zazacîyan 1985 ra dest pê keno. Coka enê tarîxî ra nat çi nusîyayo, ma do biewnîn alfabe û nasnameyê înan ra.
Eserê ke bi alfabeya kurdan nusîyayê û xwu sey kurd name kenê, otomatîkmen milkê ma zazayanê kurdan ê, aîdê ma yê. Tiya ra pey zî çi eserî bêrê meydan, ancî peymê ma eno yo. Ma do biewnîn nasname û alfabe ra.
Çimkî alfabe û îmlayê ma yewbînan ra ciya yê. Şixulnayişê ziwanî zî ciya yo. Mesela, ma semedê “dergi” vanê “kovare”, ê vanê “peseroke”. Bi eno qeyde nika di ziwanî virazîyayê: zazakîya kurdî û Zaza Dili. Wa Zaza Diliyê xwu û peseroka xwu bigêrê, se kenê bikerê.
‘Ma xwu ra nêhesibnenê’
Ma bi xwu esla wayirtîya “müstakil bir dil” û eseranê zazacîyan û lîderanê înanê ke vanê “Türküm, Türküm ben” nêkenê, ma xwu ra nêhesibnenê. Wa zazacî zî esla eserê ke bi kurdîya zazakî ameyê meydan rê wayir nêvejîyê. Wa nuşteyanê xwu de nêvajê “Zaza dilinde ilk kitap Ahmet-i Hasi tarafından yazılmıştır.” Çimkî o kitab kurdî yo. Zazacî wa vajê “Zazaki Dili önderimiz Ebubekir Pamukçu tarafından İsveç’te Piya dergisi ile başlar.” Zazakî yê ma ya, Zaza Dili yê înan. Wa ma ra ciya bê.
