Îro em encamên hilweşîna Sovyetê dibînin. 30 sal piştî hilweşînê pêvajoyên li welatên sînor ên li derdora Rûsyayê gihîştine dawiya xwe ya mantiqî, fîzîkî û dîrokî. Li her derê rewş cuda ye, lê li her derê neyînî ye. Bi berhevdana rewşa jeopolîtîk û civakî-aborî ya îroyîn a li welatên piştî-Sovyetê yên dorhêla Rûsyayê, îro û 30 sal berê, mirov dikare xirabiya wê ya cidî destnîşan bike. Bi rastî, her welatekî Sovyeta-berê xwe di dereceyên cur bi cur ên hilweşîna aborî û nakokiya kûr a îdeolojîk a navxweyî de dît.

Çavdêriyeke bihêz heye ku dibêje tiştên girîng li cîhanê bi rengekî berbiçav guherine. Di payîna pêşîn de, tenê Ukrayna heye. Heya 2018’an rayedarên Kîevê digotin ku ew ji ber gelek sedemên objektîf nikarin “peymanên Minsk”ê pêk bînin. Mînak prosedûra nirxandin û pejirandina qanûnên nû nahêlin ku guhertinên hewceyî makezagona Ukraynayê di nav dema ku ji hêla peymanê ve hatiye destnîşankirin de were kirin. Her çiqas di belgeyê de dîrok tune bûn û hin jî tune ne jî ji derve ve rastiyeke giranbiha ya burokratîk xuya dikir. Ji bo destpêkirina prosedûra venêrînê, divê partiyek an komeke parlamentoyê pêşnûmeqanûnekê amade bike. Lê peyman diyar nake ku divê kî be. Kesek ji hêzên ku li welêt hene bi dilxwazî ​​qebûl nakin ku tiştekî wisa bikin biryar. Ji bo “dîtin, îqna kirin û lihevkirinê” dem hewce dike.

Verkhovna Rada qanûnek “Li ser taybetmendiyên dewletê siyaseta dabînkirina serweriya dewleta Ukraynayê li ser erdên bi demkî dagirkirî li herêmên Donetsk û Lugansk” eşkere Donbass wekî axeke dagirkirî nas kir. Bi qanûnî, vê helwestê peymanên Minskê bi tevahî bê hurmet kir. Ji ber ku ew rasterast statûya xakeke dagirkirî li başûrê rojhilatê welêt, bi tevahî li derveyî wateya danûstandinên bi rêveberiyên herêmî re bû xist nav rîskeke bêveger. Tevî wê jî rayedarên li Kîevê şandina şandeyên xwe ji bo civînên Koma Sêalî berdewam kir û heta pirsgirêkên heyî yên pêkanîna “mercên Minsk” ji bo Ukrayna gotûbêj kirin.

Û bi dû re, di nav salekê de, aliyê ukraynî di cih de ji bêdengiya sabotekirina prosedûra muzakereyê, bi riya nîşana rasterast ku “peymanên Minskê girîngiya xwe ji bo Ukraynayê winda kirine”, ber bi redkirina siyasî û erdnigarî ya Minsk ve çû.

Çi qewimî?

Rojavayê di dawiya dawî de li Ukraynayê “her tiştên kêrhatî” xwar. Welat bi Yekîtiya Ewrûpayê re peymana komeleyê ya giran îmze kir, li hev kir ku pîşesaziya xwe tasfiye bike, her çiqas xwedî potansiyel bû jî. Ew bi serê xwe ketiye deynan, mezinahiya xwe ji 27,9 milyar dolarî gihandiye 51 milyar dolarî, ya ku 16 milyar dolarî wê digihîje 19 hezar û 500 milyar dolarî niha di destê fonên darayî yên navneteweyî yên taybet de ye. Bi fermî yên ne xwecîhî ango biyanî tenê jî sedî 9 deyn xwedî dikin. Ji sedî 36 ê din – li Bankeya Neteweyî ya Ukraynayê (2-3 wê ji IMF deyn kirî ye) û ji sedî 50 – li bankên taybetî yên Ukraynayê ne. Lê ew bi xwe piranî di destê biyaniyan de ne. Li gorî nexşeya dravdana fermî, di dema 2021’ê de welatî neçar in ku bi qasî 3 hezar û 900 milyar dolar dravdanên faîzê bidin deyndaran û ji 11 hezar û 700 milyar dolarî ya deynê sereke vegerînin.

Di destên wan de ew qas pere tune ye. Li gorî Wezareta Darayî, Ukraynayê di sala 2020’î de bi tevahî 17 milyar dolar daye deyndaran ku ji sedî 49,6 ji hemî dahatên dewletê yên welêt girtiye. Tê de firotina milkê dewletê bi tevahî 9 milyar dolar in. Ji çile ya 2021’ê vir ve, ji sedî 95 ji tevahî sermayeyên hemî pargîdaniyên xwedandewlet ên têne xebitandin ji hêla sed pargîdaniyan ve têne hesibandin, sermayeya tevahî ya ku ji 59 milyar dolar tê texmîn kirin, ku nîvê wan stratejîk in û taybetkirina wan bi qanûnî qedexe ye.

Serokê Ukraynayê Vladimir Zelenskî qanûneke bi sernavê “” Li ser guhertinên hin kiryarên zagonsaz ên Ukraynayê yên der barê şertên veguhestina erdê çandinî “de îmze kir. Li gorî wê, ji 1’ê tîrmeha 2021’ê, moratoryûma firotina erdê çandiniyê, ku ev 18 sal in li welêt di meriyetê de ye, tê rakirin.

Ev nîşaneyeke girîng e ji bo ku maliyeta milkê mayî ya paşîn tê çapkirin. Rûbera erdê çandiniyê li Ukraynayê digihîje 17 milyon hektaran, ku 10 hezar û 500 milyon ji wan di kirêya demdirêj de ye ji saziyên karsaziyê û dora 3 milyon jî malên kesane ne. Bi tevahî, ev erd ji hêla 7 milyon hemwelatiyan ve, yan jî ji sedî 16 nifûsê “tê xwedîkirin”.

Naha bihayên axê li Ukraynayê di hektarekê de, di navbera 1,2 hezar dolar û 3 hezar dolar dertê holê. Bi navînî li welêt, ev nêzîkî 2 hezar dolaran dide. Li gorî pisporên Bankeya Cîhanî, di pêvajoya destpêkê de ya damezrandina bazara bazirganiya azad a ji bo erdê çandiniyê, bihayê navînî ya hektarekî dê kêm zêde bibe 3- 3.5 hezar dolar, û planên herî balkêş dê her yek bi hêsanî 6 hezar be.

Ev tenê di qonaxa destpêkê de ye, ji hingê ve tê çaverêkirin ku pargîdaniyên mezin ên çandinî yên navneteweyî derbasî welêt bibin, ku latifundistan hêvî dikin ku di dawiyê de sermayê bifiroşin. An ji bo kirêdariya demdirêj, an jî bi tenê bifiroşin. Li ser bingeha lêpirsînên nefermî, analîzkar digihîjin encamekê ku di dawiyê de dê ji sedî 40 erd were firotin û ji sedî 60 jî wê were kirêkirin. Bihayê bazarê pêkan e hektarek bigihîje 6 hezar dolarî.

Bi tevahî, derkete holê ku, bi biryara wî, Zelensky sermayeyeke ku nirxa wê bi tevahî 81 milyar dolar e, derxistiyê firotinê. Wekî din, dewlet dê jê tene ji sedî 30 bistîne, ji ber ku rahijmendiya axê dê bi “rêjeyên civakî yên kêm”, bi sedî 70-80 nirxa bazara heyî, biçe. Yên mayî wê têxin berîka “xwediyên nû”.

Îroniya tiştên ku diqewimin ev e ku di bêjeyan de hema hema hemî ukraynî, ji xeynî tenê ji sedî çend banker û brokkerên ku li bendê ne destên xwe baş li ser danûstandinên servîskirinê germ bikin. Çi dibe bila bibe, bi fermî li dijî destûra bazirganiya serbest li erdê çandiniyê ne. Mîna, milkê neteweyî û her tişt…

Wekî din, metirsiyeke cidî heye ku biyaniyên bêwijdan axa reş a berdar bikirin, wê qut bikin û bibin hin Îmaratên Ereb an Qatar. Lê di rastiyê de, ev her 7 milyon “kirêdarên demdirêj” ên niha xeyal dikin ku “ne biha” bin ku bibin xwedan da ku an bi firotina sermayê zû zû dewlemend bibin an jî veguherin niştecîhên dewlemend. Jixwe, rant 81 milyar dolar e!

Berê, dema ku çandinî ji sedî 6’ê, ji sedî 8’ê aboriya Ukraynayê dagir dikir, pêkhateya siyasî ya pirsgirêkê bê guman li ser aboriyê serwer bû. Mirov, nemaze yên “cidî”, xwediyê çavkaniyên din, pir bi kêr xwediyê “destkeftiyan” bûn. Ji ber vê yekê mirov dikare xwe ragire ku moratoryûm bimîne. Lê niha dema birçîbûnê hatiye, dema prensîbên bilind tune bûye.

Û îroniyeke din, ew ne Poroshenko bû, ku bi tundî ji hemû aliyên siyasî ve hate rexnekirin û ji hêla populîstan ve, wekî “firoşkarekî nerm” ê bêşerm hat rexne kirin, lê Zelenski, ji hêla ûkrayniyan ve wekî “mirovê me, ji gel” hate hilbijartin.

Lê belê, ev êdî ne girîng e. Moor karê xwe kiriye, Moor dikare here – ev gotina navdar tenê bi qismî zîgzageke çaverêkirî di çarenûsê de nîşan dide.

Ukrayna çima metirsîdar nabe?

Ji ber ku olîgarkên xwedan hertiştî dev ji ukraynîbûnê berdane. Her çiqas bi fermî ew hîn jî wekî wan tên ferzkirin jî lê karsazî û sermayeyên wan bi piranî di qada aborî ya rojavayî de ne, ku niha ew bi rengekî hedef û ne-eşkere bi wan re tê kirin. Bi gelemperî, Ukrayna bi rastî dev ji dewletek navendî berda, veguherî ekraneke ku li pişt wê gelek kom û komên piçûk di rejîma “her mirov ji bo xwe” de şer dikin xuya dike. Îro welat li ber parçebûnê ye di heman demê de tu şansê wan tune ye ku aboriya xwe yek bi yek dirêj bikin an jî bibin yek.

Ger em qala pevçûna leşkerî ya rasterast di navbera Rûsya û Ukrayna de bikin, dê her du alî jî bi hemû hêza xwe hewl bidin ku ji senaryoyeke wisa dûr bisekinin. Ji bo her du aliyan jî encamên pir pêşbînîkirî hene. Ukrayna rûbirûbûna xwe tundtir bike û Rûsya dikare piştgiriya ji bo komaran zêde bike, lê pir nefermî – bêyî ku bibe yekser beşdarekî vekirî yê pevçûnê. Wek tê xuyakirin vê carê jî wê modelên rûbirûbûnê yên ku berê hatine xebitandin werin bikaranîn. Di salên 2014-2015’an de, hevsengiya hêzan cuda bû – li Ukraynayê hema hema artêşeke amadeyî şer tune bû, ji ber vê yekê li başûrê rojhilatê welêt zû têk çû. Niha rewş guheriye – artêşeke welêt heye û di heman demê de hevkariyeke wî heye digel gelek welatên rojavayî, ji Dewletên Yekbûyî ta Tirkiyeyê. Ji ber vê yekê, ne diyar e ku gelo piştgiriya Rûsyayê ya Donbassê dê karibe li hember zêdebûna hêza Ukraynayê bisekine.

Heger Ukrayna di NATO-yê de neyê qebûl kirin û maf neyê dayîn ku siyaseta hevbendiyê bi rê ve bibe, di mijara “rûbirûbûna Rûsyayê de”, wê hingê Ukrayna wê razî be ku li dijî Rûsyayê tenê di formata paşvexistina êrişa Rûsyayê ya rasterast de şer bike. Heya Rûs tankên xwe li ser sînor nekişînin, şer dê tenê bi peyvan be.