spot_imgspot_imgspot_img
29 Mart, Cuma - 2024

Gösterilecek bir içerik yok

Verê çiman de faşîzm û tarîx

Meral Ozel

Dinya timî dîktatorîye rê şahîdene kerda. Demê cîya cîyan de nê kesî ya kî na îdeolojîye xo misna. En jede namê Mûssolinî ya kî Hîtler yeno ra ziwan. Demê nê rejîmanê faşîstan de Meclîsan de teyna hetkarê yênan ca biyî. Xo ra Meclîsî ke estî, destê yew kesî de bî. Tarîx sono yeno yew dûgela de bîni reyna na tablo vejîna werte. Hama eke no tarîxê dîktatoran nêvûrîyo o wext peynîya yênan kî nêvûrîna.

Hîtler, çitûr îqtîdar de cayê xo gurewt, gam bi gam serva ferasetê yew mordemî dest kerd kar. Avê Meclîsî bêkar verda. Pêro kayî ameyî kaykerdene. Bi nê kayanî mîyanê şarî de ters, xof vila kerd. No terso ke zerrê komelî de ca bî, rejîmê faşîst rê bî qûwet. Ters û xo peyser guretene jê gonîya faşîzmî.

Her tewir çi kerd Hîtler, çik ke wast hîn bî. Wexto ke nînan kerdene her wext qala paştdayena şarî kerdene.

Hîtler 1933î de bî Serokwezîrê Elmanya. Na gama virene bî. Roz bi roz no faşîzm tesîrê xo jede kerd. Na dem de bi kaos û komployan no faşîzmê xo îkqîdar de pêro pîya ca kerd. Nê bîyayîse bingê no faşîzmî bî mavenê asmanê Sibate û Temmûza 1933î de ameyî ciwîyayene. Pêro destê Hîtlerî kerd qûwetin. Faşîzm vatene xo ra kay û komployan kî vateno. Kesê ke honde zilm, zorvajiye vînenê, rastê îşkenceyan yenê û mezelê xo yenê şikitayene nayî nizdî ra zonenê.

Hîtler rejîmê yew kesî ca kerd. O dem de jû Wezîrê xo yê Propaganda est bî Goebbels. Wexto ke pêro îmkanê dewlete kewt destê Hîtlerî nîya vano: ”Endî lej kerdene reta. Besekeme pêro îmkananê dewlete ra feyde bikerîmê. Radyo ra pîya çapemenî destê ma de ya.”  Na dem de verra sosyalîstan, komunîstan, verra rayveranê karkeran, kesî ke dûste faşîzmî de yê û vejîne virnîye hêrişî dest cikerdî. Însonî ameyî qetilkerdiş. Çapemenî qedexe bî. Bi propagandaya ke rejîmê faşîst xo gura ke xo jedena qûwetîn bimisno. Armanc ters, xof dayene, pêro komelî bêveng kerdene û xo rê mecbûr raverdayene bî. Gama bînî de bi hezaran mûxalîfî karî ra ameyî estene. O dem zerrê polîs û eskeran de hetkarê Hîtlerî ameyî ca kerdene.

Nazîyan serranê 1933î ra tepîya serva dîktatorîye her rayî ardê karardene. Nê rayan ra jûyê ke zure bî. Raştîyan bi zuranê xo vurnayî. Estê ser navendanê Partîyan û vilavok, afîşan jê belgeyanê darbe bi raya çapemenîya vila kerdî. Hama serva jedena qûwet û armancanê xo no ci rê bes nêame, faşîzm desinde jû rayî dî. Banê parlamento vesnayî. Faşîzmê xo qûwetin kerdî, raya zure û kayan ra verena. Coka dîktatorî her ca de eynîyê. Bi xo darbe virazenî, meclîsan vesnenê ya kî guleyan vornenê Meclîsan ser. Nayî ra avê ke jê demî Hîtler dinya rîyê faşîstan nizdî ra naskerd. Coka nika kî eynî rayan namê bînan cenê. Beno dûgela de bîne bo, beno ke lewe faşîzmî de ol ke bêro kar ardene. Ferq çîn o.

Pêro nê bîyayîsî, pêro nê xof û ters zerrê komelî de vila biyînî. Jû kaose de pîl amene ciwîyayene. No kaos Hîtler û Nazîyan vet bî. Semedo ke homete ser tesîr bikero, gurenayîs û planê taybet virajîyayî. Bi raya propagandaya ke gorê wastena Hîtler zurî vila bîyenê. En peynîye de kî semedê newe ra tivarîya Elmanya jedena paşt wast û Serokkomarê a demî na paştê da ci. Azadîya çapemenîye, azadîya însonan, fikranê xo ziwan ardene rê sînor ardîya, onca kombîyayîsan ra heta bi raya telefon û çîyanê bînan yê tekîlîyan de dizdene ame wedardayene. Her çî gorê wastena Hîtlerî bî. Wexto ke faşîzm ame îqtîdar se beno pêro yew bi yew bî. Hêrişê ke no îqtîdarî piya jedena xo misnayî. O dem de kî mavenê ci de wekîlî, siyasetmedarî bi hezaran însonî cerîyayî pê. Rengê faşîzmî xo her ca de misna. Kûçeyan de vengê faşîzmî bîyene berz. Yew zura ke bi xo vatî, bi xo virastî yênan rê bî rey û peyser cerîya. Vanê ya; yew zura ke bi seyan reyî ame vatene înson bi xo kî kesî ke dormê ci de rê pêro pîya na zure jê raşt qebûl kenê. Eynî hîn bî. Saya na zure û komployan de Hîtler weçînitisan de reyê xo kerd bi jede.

Rîxmê honde faşîzmî kesî ke zovîna fikrene, karkerê ke binê namê sendîqayan de rêxistin benê, qûweta de pîlî bîyî. Hama rayveranê partîyanê bînan û sendîqayan fekê xo zaf ranêkerdî. Dûste honde xo eskera kerdena faşîzmî, teber de, kuçeyan de bi jû venga têhet nêameyî. Verra honde zorvajiye raya têkoşînî ser bi jû qerarê wertaxe nêvinetî. Nê pêro destê Hîtlerî qûwetin kerd. Însonan kar ra est, parlamenteran pêro gurewt, her çî gorê xo qedexe kerd, çim kerd mal û milkê şarî. Wexto ke roza virene nê gamî ameyî etsene, eke virnîya nê hêrişan de biamene vinitis, no faşîzm honde bingê nêguretene. Wextê hêrişan de bêvengîye teyna destê zûlûmkaran kena qûwetin. Bêvengîye destê yênan de çaraxîna tifong û ginena her kesî. Roze yena ke faşîzm jû hetî ceberî ra kûna zerrê çeyî mordemî. Coka bêvengîye kes rê feyde nîyana.

Serrane 1930î ra tepîya heta serranê 1940an no faşîzm xo kerd pîl. En peynî de kî qirkerdena de pîlî û lejê dinya yê dîyîne ame ciwîyayene. Nika onca dinya de krîzêko pîl esto. No krîzo pîl kapîtalîzmî bi xo ciweyeno. Jû raya vejiyayene gerene. No krîzo piya dinya de sîstemî gorê xo qanûn vezene, gorê xo plananê hukumdarîya payra cenê pê. Namê nê bîyayîsan kî lejê dinya yê hîreyîne namê beno. Navendê nê lejî de Rojhilata Miyanenî esta. Newe ra wastena dizayna hereme, şaran sero bena zilm, bena qirkerdene, bena faşîzm. Tayê cayan de no faşîzm binê namê jû netew û jû olî de xo misneno.  Krizê xorîye ke kapîtalîzm ciwîyeno pêro dinya de newe ra jê kesanê Hîtlerî rê raya îqtîdarî bîyayene rakerd. Onca dinya sero sîstemî jedena ser zorvajiye ra wazene xo payra bicerî. Lej, îşgal, kistene, cenazê remînayene, îşkenceyî, mekananê bimbarekan rê hêriş, kurdî û pêro kesî bîni ke ciya fikrêne bi xo hedefê hêrişanê no rejîmê.

Wexto ke qala tarîx û rejîmanê faşîst beno, yênan zilmê xo çitur ser komelî de ferz kerdo, yeno ra ziwan ardene, o wext çitur tarîx de nê rejîmî ameyî riznayene wa her kesî rê bibo umud. Tarîx mordem rê bibo roşn. Faşîzm kesêk rê tewa nîyar do. Ciwîyayîse de bi onûr qeyta nîyardo. Eke her kes bibo jû, vengê ciya ciya nê, bi yew venge dûste zilm de vindero, o wext faşîzm ra raya xeleşîyayîşî ke bena ra. Coka muhîmiya piya têkoşîne, piya xover estene, piya ciwîyayîsê azad yena ra ziwan.

Hîtler kaos bi xo kerd pîl, bi naya kî her çî guret destê xo. Bî dîktatorêko namdar. Hama no dîktator peynîye de saltanatê xo kerd vîndi û xo darde kerd.

Verê çiman de faşîzm û tarîx

Meral Ozel

Dinya timî dîktatorîye rê şahîdene kerda. Demê cîya cîyan de nê kesî ya kî na îdeolojîye xo misna. En jede namê Mûssolinî ya kî Hîtler yeno ra ziwan. Demê nê rejîmanê faşîstan de Meclîsan de teyna hetkarê yênan ca biyî. Xo ra Meclîsî ke estî, destê yew kesî de bî. Tarîx sono yeno yew dûgela de bîni reyna na tablo vejîna werte. Hama eke no tarîxê dîktatoran nêvûrîyo o wext peynîya yênan kî nêvûrîna.

Hîtler, çitûr îqtîdar de cayê xo gurewt, gam bi gam serva ferasetê yew mordemî dest kerd kar. Avê Meclîsî bêkar verda. Pêro kayî ameyî kaykerdene. Bi nê kayanî mîyanê şarî de ters, xof vila kerd. No terso ke zerrê komelî de ca bî, rejîmê faşîst rê bî qûwet. Ters û xo peyser guretene jê gonîya faşîzmî.

Her tewir çi kerd Hîtler, çik ke wast hîn bî. Wexto ke nînan kerdene her wext qala paştdayena şarî kerdene.

Hîtler 1933î de bî Serokwezîrê Elmanya. Na gama virene bî. Roz bi roz no faşîzm tesîrê xo jede kerd. Na dem de bi kaos û komployan no faşîzmê xo îkqîdar de pêro pîya ca kerd. Nê bîyayîse bingê no faşîzmî bî mavenê asmanê Sibate û Temmûza 1933î de ameyî ciwîyayene. Pêro destê Hîtlerî kerd qûwetin. Faşîzm vatene xo ra kay û komployan kî vateno. Kesê ke honde zilm, zorvajiye vînenê, rastê îşkenceyan yenê û mezelê xo yenê şikitayene nayî nizdî ra zonenê.

Hîtler rejîmê yew kesî ca kerd. O dem de jû Wezîrê xo yê Propaganda est bî Goebbels. Wexto ke pêro îmkanê dewlete kewt destê Hîtlerî nîya vano: ”Endî lej kerdene reta. Besekeme pêro îmkananê dewlete ra feyde bikerîmê. Radyo ra pîya çapemenî destê ma de ya.”  Na dem de verra sosyalîstan, komunîstan, verra rayveranê karkeran, kesî ke dûste faşîzmî de yê û vejîne virnîye hêrişî dest cikerdî. Însonî ameyî qetilkerdiş. Çapemenî qedexe bî. Bi propagandaya ke rejîmê faşîst xo gura ke xo jedena qûwetîn bimisno. Armanc ters, xof dayene, pêro komelî bêveng kerdene û xo rê mecbûr raverdayene bî. Gama bînî de bi hezaran mûxalîfî karî ra ameyî estene. O dem zerrê polîs û eskeran de hetkarê Hîtlerî ameyî ca kerdene.

Nazîyan serranê 1933î ra tepîya serva dîktatorîye her rayî ardê karardene. Nê rayan ra jûyê ke zure bî. Raştîyan bi zuranê xo vurnayî. Estê ser navendanê Partîyan û vilavok, afîşan jê belgeyanê darbe bi raya çapemenîya vila kerdî. Hama serva jedena qûwet û armancanê xo no ci rê bes nêame, faşîzm desinde jû rayî dî. Banê parlamento vesnayî. Faşîzmê xo qûwetin kerdî, raya zure û kayan ra verena. Coka dîktatorî her ca de eynîyê. Bi xo darbe virazenî, meclîsan vesnenê ya kî guleyan vornenê Meclîsan ser. Nayî ra avê ke jê demî Hîtler dinya rîyê faşîstan nizdî ra naskerd. Coka nika kî eynî rayan namê bînan cenê. Beno dûgela de bîne bo, beno ke lewe faşîzmî de ol ke bêro kar ardene. Ferq çîn o.

Pêro nê bîyayîsî, pêro nê xof û ters zerrê komelî de vila biyînî. Jû kaose de pîl amene ciwîyayene. No kaos Hîtler û Nazîyan vet bî. Semedo ke homete ser tesîr bikero, gurenayîs û planê taybet virajîyayî. Bi raya propagandaya ke gorê wastena Hîtler zurî vila bîyenê. En peynîye de kî semedê newe ra tivarîya Elmanya jedena paşt wast û Serokkomarê a demî na paştê da ci. Azadîya çapemenîye, azadîya însonan, fikranê xo ziwan ardene rê sînor ardîya, onca kombîyayîsan ra heta bi raya telefon û çîyanê bînan yê tekîlîyan de dizdene ame wedardayene. Her çî gorê wastena Hîtlerî bî. Wexto ke faşîzm ame îqtîdar se beno pêro yew bi yew bî. Hêrişê ke no îqtîdarî piya jedena xo misnayî. O dem de kî mavenê ci de wekîlî, siyasetmedarî bi hezaran însonî cerîyayî pê. Rengê faşîzmî xo her ca de misna. Kûçeyan de vengê faşîzmî bîyene berz. Yew zura ke bi xo vatî, bi xo virastî yênan rê bî rey û peyser cerîya. Vanê ya; yew zura ke bi seyan reyî ame vatene înson bi xo kî kesî ke dormê ci de rê pêro pîya na zure jê raşt qebûl kenê. Eynî hîn bî. Saya na zure û komployan de Hîtler weçînitisan de reyê xo kerd bi jede.

Rîxmê honde faşîzmî kesî ke zovîna fikrene, karkerê ke binê namê sendîqayan de rêxistin benê, qûweta de pîlî bîyî. Hama rayveranê partîyanê bînan û sendîqayan fekê xo zaf ranêkerdî. Dûste honde xo eskera kerdena faşîzmî, teber de, kuçeyan de bi jû venga têhet nêameyî. Verra honde zorvajiye raya têkoşînî ser bi jû qerarê wertaxe nêvinetî. Nê pêro destê Hîtlerî qûwetin kerd. Însonan kar ra est, parlamenteran pêro gurewt, her çî gorê xo qedexe kerd, çim kerd mal û milkê şarî. Wexto ke roza virene nê gamî ameyî etsene, eke virnîya nê hêrişan de biamene vinitis, no faşîzm honde bingê nêguretene. Wextê hêrişan de bêvengîye teyna destê zûlûmkaran kena qûwetin. Bêvengîye destê yênan de çaraxîna tifong û ginena her kesî. Roze yena ke faşîzm jû hetî ceberî ra kûna zerrê çeyî mordemî. Coka bêvengîye kes rê feyde nîyana.

Serrane 1930î ra tepîya heta serranê 1940an no faşîzm xo kerd pîl. En peynî de kî qirkerdena de pîlî û lejê dinya yê dîyîne ame ciwîyayene. Nika onca dinya de krîzêko pîl esto. No krîzo pîl kapîtalîzmî bi xo ciweyeno. Jû raya vejiyayene gerene. No krîzo piya dinya de sîstemî gorê xo qanûn vezene, gorê xo plananê hukumdarîya payra cenê pê. Namê nê bîyayîsan kî lejê dinya yê hîreyîne namê beno. Navendê nê lejî de Rojhilata Miyanenî esta. Newe ra wastena dizayna hereme, şaran sero bena zilm, bena qirkerdene, bena faşîzm. Tayê cayan de no faşîzm binê namê jû netew û jû olî de xo misneno.  Krizê xorîye ke kapîtalîzm ciwîyeno pêro dinya de newe ra jê kesanê Hîtlerî rê raya îqtîdarî bîyayene rakerd. Onca dinya sero sîstemî jedena ser zorvajiye ra wazene xo payra bicerî. Lej, îşgal, kistene, cenazê remînayene, îşkenceyî, mekananê bimbarekan rê hêriş, kurdî û pêro kesî bîni ke ciya fikrêne bi xo hedefê hêrişanê no rejîmê.

Wexto ke qala tarîx û rejîmanê faşîst beno, yênan zilmê xo çitur ser komelî de ferz kerdo, yeno ra ziwan ardene, o wext çitur tarîx de nê rejîmî ameyî riznayene wa her kesî rê bibo umud. Tarîx mordem rê bibo roşn. Faşîzm kesêk rê tewa nîyar do. Ciwîyayîse de bi onûr qeyta nîyardo. Eke her kes bibo jû, vengê ciya ciya nê, bi yew venge dûste zilm de vindero, o wext faşîzm ra raya xeleşîyayîşî ke bena ra. Coka muhîmiya piya têkoşîne, piya xover estene, piya ciwîyayîsê azad yena ra ziwan.

Hîtler kaos bi xo kerd pîl, bi naya kî her çî guret destê xo. Bî dîktatorêko namdar. Hama no dîktator peynîye de saltanatê xo kerd vîndi û xo darde kerd.