Çimeyê bingeyî yê debare yê Efrînî hetê dewleta tirke ra yenê talankerdene. Bi taybetî zeytune û zeytunêrê Efrînî dizîyenê û dima zî yenê berdene bi Tirkîya. Bi nê hawayî talanêko pîl qewimîyeno.
Efrîn dima ke 2018 de hetê dewleta tirke ra ame îşxalkerdene tede rejîmê terorî û talanî ronîya. Zeytune û berhemê zeytunan dizîyayî û asta mîyanneteweyî de ameyî rotene.
Rojawanê Kurdîstanî seke embarê herême bi û tede se ra 80 rezervê petrolî estê. Na zengînîye verî bala Tirkîya ante. Verî dewleta tirke pê destê cerganê DAIŞ, El Nûsra ûsn. Sûrîye îşxal kerde. Dewleta tirke Efrîn de rejîmê talan û îşxalî na ro.
Efrîn pê zeytunêranê xo namdar o. Efrîn de tewr tay 18 mîlyon zeytunêrî estbîyî. ‘Sabunê Helebî’ yo namdar zî pê zeytunanê Efrînî virazîyayêne. Dewleta tirke adara 2018î de Efrîn îşxal kerd. Goreyê ekonomîstan o çax rekolteyê zeytunanê Efrînî 130 mîlyon euro bi. Rejîmê Anqara û cerganê ci no pere mabênê xo de bare kerd.Xenîmeto ke nê talanî û fîdyeya remnayîşê merdiman rê vajîyeno resa 90 mîlyon euro. Kovara Le Point a Fransa çeleyê 2019î de derheqê mesele de xeberêka cigêrayîşî weşanaye û da zanayene ke 20 hezar ton zeytunan bi vaya 60 mîlyon euroyî Tirkîya de ameyî rotene.
Dest nîya fabrîkayan ser
Belgeyê ke ANFyî teşrîna peyêne ya 2018î de weşanayî mojnenê ke mabênê dewleta tirke û komanê cergan de talanî ser o protokolêk ame îmzakerdene. Goreyê ney serranê 2018-2019î de ameyeyê zeytunan dîyayî komanê cergan. Reyna belgeyê ke ANFyî 28ê hezîrana 2021î de weşanayî îsbat kenê ke wayîrê 50 fabrîkayanê zeytunan neçare mendî de koçê Şehba û Helebî bikerê, dest nîya fabrîkayanê înan ser. Berardoxê bi nameyê Necîb Şêxoyî pare kerd ke berhemê fabrîkayan Cindirês de fabrîkaya ‘Nûrî Arapî’ de ameyî komkerdene û serê Berê Sînorî yê Hamamî ra derbazê Tirkîya ameyî kerdene. Sabunê herême zî bi nê hawayî erşawîyayî Tirkîya.
Karê dizdîyî nimite nê eşkera yê
Hetkarê Hemserekanê Îdareyê Xoserî yê Rojawanî Bedra Çîya Kurdî ard ziwan ke tewr tay mîlyonêk û 300 hezar zeytunêrî birîyayî û erşawîyayî Tirkîya û Tirkîya zeytunan ra tewr tay 80 mîlyon dolarî qezenç kerd. Ewro Almanya, Amerîka, Kanada û welatanê bînan ê Ewropa de nê zeytunî û berhemê ci dikanan de yê. Partîya Çepe ya Almanya derheqê mesele de vernîyazêkê persan zî dabi Parlamento. Yanî nê karê dizdîyî nimite nê eşkera yê.
Depoyê gird ê vilakerdişî Almanya de yo
Reyna medyaya dîjîtale ser o, keyepelanê înternetî û marketanê dîjîtalan de zî bi nameyê Efrînî nê zeytunî û berhemê zeytunan ê Efrînî roşîyenê. Nînan ra markaya bi nameyê ‘Zêr Afrîn’ şaristanê Magdeburgî yê Almanya de depoyêkê pîlî de zytûnan kom kena û vila kena. Berhemê talankerdeyî verî yenê berdene Tirkîya dima zî pê îmzaya Enstîtuyê Standartan ê Tirkan (TSE) derbazê Ewropa yenê kerdene. Ma xîret kerd ke na marka reyde têkilîye ronê la înan cewan nêda.
Dizdîya bi seyan mîlyon euroyan
Şîrketa Al Ghouta, markaya Cibal Afrin zeytunanê Efrînî diznenê û roşenê. Berhemê bi nameyê ‘Olive oil the mountains of Afrin’ (Rûnê zeytunanê koyanê Efrînî) 2 lîtreyê ci 15.28 euro yo. Nê berhemî pê TIR û keştîyan yenê ardene û aseno ke gumrukê Ewropa ra bi hawayêkê fermî derbaz benê. Goreyê raporê ajansê almanan Deutsche Welle tewr tay 10 hezar ton zeytunî dizîyayî û derbazê Îspanya ameyî kerdene.
Ma Wezaretê Bazirganîye yê Almanya ra derheqê mesele de agahîyî waştî, înan ma erşawitî Wezaretê Zîretî. Cewabê wezaretî de vajîyeno ke ê na babete de wayîrê mesuldarîyan nîyê û teberî ra berardişê berheman de destûro taybet hewce nêkeno. Wezaretê Zîretî bi nê hawayî îfade kerd ke berhemî hetê gumrukî ra yenê kontrolkerdene. Meqamê Fransa û Belçîka zî persê ma bêcewab ver dayî.
Markayanê dizdan ra ‘Jibal Afrin’ Kanada de dîyaye
Markayanê dizdan ra ‘Jibal Afrin’ Kanada de dîyaye. Serê berheman de çime sey ‘Sûrîye’ nusîyeno û pê îmzaya TSE wayîrê etîketê ‘Mir Paketleme ITH: IHR. VE TIC. LTD. ŞTI.” yo. Keyepelê Facebookî de seba lîtreyêkê rûnê zeytunan ge ge 2 dolar yan zî 43 dolar zî yeno waştene. Seba 9 kîloyê ‘rûnê organîkî’ zî 75 dolar yeno waştene.
Zeytunê Efrînî binê markaya ‘Yaman’î de yenê rotene
Keyepelê bi nameyê Mîra yê Fransa de zeytunê Efrînî binê markaya ‘Yaman’î de yenê rotene. Danîmarka de nê talankeran xo rê nameyê ‘Jobri Food’ girewto û no notê ci zaf bale anceno: ‘Ma pê sereberz ê ke madeyê werdî yê tewr kalîteyînî yê Efrînî pêşkêş kenê.’ Welatê Ewropa bi nê hawayî benê hemparê na dizdîye û pê pereyanê nê zeytunan cergê DAIŞ, El Nûsra ûsn. xo fînanse kenê.
Xeylêk merdimî bêxeber nê berheman hêrînenê
Ewropa seba berhemanê Filîstîno ke hetê Îsraîlî ra îşxal bîyo, pê etîketêkê taybetî pêşkêş kena. Etîketan de nuseno ke nê berhemî kolonîyanê Şerîaya Rojawane û Gelîya Golanî ra yenê. Semedo ke no caardiş seba berhemanê Efrînî nêno kerdene xeylêk merdimî bêxeber nê berheman hêrînenê û benê parçeyê îşxalî.
Dizdî û rotişê berhemanê Efrînî vera huqûqê şerî yo
Avûkatê Baoryê Parisî Jean Louis Malterreyî îfade kerd ke dizdî û rotişê berhemanê Efrînî vera huqûqê şerî yo. Malterreyî vat: ”No binpaykerdişê huqûqê şerî yo. Vera peymanan o, talan o. Berhemê Efrînî berhemê talan û dizdî yê ke kam nê talanî ra îstîfade keno ganî bêro cezakerdene. Ganî mexdûrî na babete de gerre bikerê.” Çime: Anf
