Bi seyan serrî yo dewleta tirke dişmenîya kurdan ya sundwende kena. Di çar parçeyê Kurdistanî de heqê cuyayîşî nêdana kurdê xoverdayoxan. Koyan de, deştan de, keyeyan de, zîndanan de bi kilmî di heme cayan de qetilkerdişê kurdan xo rê rewa vînena û kurdan qetil kena.

Seserra serdemê peyînî yê osmanîyan, seserra serdemê komara Tirkîya ra nata di sey serrî yo heme desthilatdarê tirkan polîtîkaya çinêkerdişê kurdan ramnenê. Di na di sey serre de kurdo ke kurdîtîya xo înkar nêkerdo û verê înan de çok nêdayo, teslîmê înan nêbîyo û nêkewto xizmetê înan fina dişmenê xo vînayo. Di sey serrî yo enê kurdanê xoverdayoxî ra vanê mergan ra merg biecebnê.

Civato kurd civato herî qadîm û kehen ê Rojhelatê Mîyanenî yo. Civatêko gird o û humara cêy zaf zêdeya û di koyanê asêyan de cuyeno. Coka desthilatdarê tirkan nêşikenê fina civatê ermen yew rey de civato kurd heme bi komî qetil bikerê û çinê bikerê. Na semed ra di na di sey serranê peyênan de hîrê raybazê mergî serê kurdanê xoverdayoxan de ameyê ferzkerdiş. Raybaza yewîne; Dardekerdiş o. Ya diyîne; Zîndankerdiş (Esîrgirewtiş) o. Ya hîrine; zî surgunkerdiş o. Di encamê her hirê raybazan de zî merg esto. Di cay de merg, hêdî hêdî merg û bi helnayîş û bedelnayîşê mezgî merg.
Enê her hîrê mergî mergê trajîkî yê. Xayê înan bi nê mergan şikitişê îradeyê civatê kurdî yo. Wazenê ters û xofê xo bikerê zerrî kurdan ke êdî kurdî rayna cesaret nêkerê qalê kurdîtî û estbîyayîşê xo bikerê.

Nê semedî ra cenazeyê Kalê Şêx Seîd û embazanê êy hîrê rojî di darde daleqnaye verdayî, nê semedî ra zîndanan fina Kampa Nazîyan kenê cayê qetilkerdiş û çinêkerdişê kurdan. Nê semedî ra tehamulê estbîyayîş û qalkerdişê bi ziwanê kurdî yê kurdanê ke Kurdistan ra surgun bîyê şîyê metropolan nêkenê.

Semedo ke çinêbîyayîşê civato kurd di mezgê civato tirke de ameyo bi ca kerdene, wexto ke vengê ziwanê kurdî û kelamê kurdî şêro înan fina gayê spanîyanê ke rengê sûre bivîno, hêrîşê kurdan kenê. Bi ti awayî estbîyayîşê kurdan rê tehamul nêkenê. Bi kilmî kurdan ra vanê ya şima do bibê tirk û ma rê xulamtî bikerê ya zî şima do bimirê.
Belê fina ke ma cor de vat, enê di sey serrê peyînan de zîndanî di cuyayişê kurdan de cayêko zaf muhîm genê. Heme serek, rayber û xoverdayoxê kurdanê ke nêameyê dardekerdiş di zîndanan de bi îşkence û sosretê herî giranan ya ameyê teslîmgirewtiş ya zî ameyê qetilkerdiş. Zîndanê tirkan bîyê îşkencexane û bîyê arêya tehnayîşê kurdan. No aqûbeto nebixêr badê heme sere wedarnayîş û xoverdayîşan serê rayber û xoverdayoxanê kurdan dibare bîyê û fina qederêka qet nîna bedelnayîş serê kurdan ameyo ferzkerdiş.
Fina ke ma heme zanê 1973î ra pey di rayberîya rêzdar Ocalanî de bi komêk ciwananê kurdan xoverdayîşê Têgêrayîşê Azadîya Kurdan dest pê kerd. Na kome badê xebata xo ya 5 serran di 28ê Teşrîna Peyêne serra 1978an de partîya xo ya bi nameyê PKKyî awan kerde. Dewleta tirke vîna ke na partîya ke awan bîya roj bi roje Kurdistan de xo bi rêxistin kena û xurt bena. Qabê ke vernî ro rêxistinbîyayîş û xurtbîyayîşê na partîye bigêra di 12ê êlula serra 1980î de darbeya leşkerî pêk arde. Waşte ke bi na darbeya xo fina heme rayan rayna heme rayber û xoverdayoxê kurdan darde bikera, tayin zî di zîndanan de ya teslîm bigera ya qetil bikera û ya zî surgunê teberê welatî bikera. Yanî aqûbetê se serran rayna dibare bikera.

La ena rey çi yo ke înan hêvî kerdê pêk nêame. Serekê şarê kurdî û komêk embazê xo tedbîr girewtê û vejîyabî teberê welatî û nêkewtî destê derbekaran. Bi no tedbîrê xo qederê tesfîyekerdişê serek û rayberanê kurdan veng vet û bedelna. Yê ke ameyê girewtiş û kewtî zîndanan bi xoverdayîşê xo bîyî kerra û çerxê arêya înan o ke her rey kurdî tehnê, parçe parçe kerdî. Bi xoverdayîşê xo heme xeyal û waştekê derbekaran di qirikê înan de verdayî.
Zîndanê ke heta o wext cayê teslîmgirewtiş û çinêkerdişê kurdan bî aye roje ra pey bîyî cayê xoverdayîş û hesabpersayîşî. Bî akademî, bî cayê zanyarî û xo şinasnayişî, bî cayê xurtkerdişê îradeyî, bî cayê berzkerdişê xoverdayîşî, bî cayê serkewtişê bawerî, bi kilmî zîndanî bîyî qîbleyê şarê kurdî. Zîndanê ke her raye di şexsê rayber û xoverdayoxan de bibî cayê teslîmgirewtiş û çinêkerdişê kurdan ena ray bi sayê xoverdêranê qadroyanê Têgêrayîşê Azadîye bîyî cayê serkewtiş û estbîyayîşê kurdan. Bi kilmî qedera nebixêra ke her rayan di zîndanan de ser kurdan dibare biye, betal kerd û bedelna.
Çiyo ke derbekaranê 12ê êlule waşte û nêşikayî biyarê ca 2015î ra nata hukmatê AKP-MHPyî wazeno bikero. 2015 ra nata hukmatê AKP-MHPyî qabê bi civato kurd çok bido ronayîş û Têgêrayîşê Azadîya Kurdan tasfîye bikero şerêko topyekun ke ti huqûq û exlaq nêşinasneno, ramneno.

Zanê ke xoverdayoxê kurdan di zîndanan de dest pê kerda û zîndanî kakilê xoverdêriya kurdan ê. Heta bi serek, rayber û xoverdayoxê zîndanan çok nêdê ronayîş nêşikenê bi civato kurd çok bidê ronayîş. Coka ra di çarçoveyê plansazîyê şerê topyekunî de di sere de hêrîşê zîndanan kerd.
Hêrîşê zîndananî ke di pergalê Îmralîyî yo ke fina pergalê îşkenceyê yeno şinasnayîş da dest pê kerdiş. Waştê ke ewilî îradeyê rêzdar Ocalanî bişiknê. Gorî înan heke yê ci bişiknê do şikitişê îradeyê yê bînan asantir bibo. Coka tecrîdêko mitleq ke huqûq, exlaq, wijdan qebûl nêkeno serê rêzdar Ocalanî dest pê kerd. La nêşikayî bi qasê serê derzîne bi rêzdar Ocalanî gam rapey bidê eştiş.

Dima ra tecrîdê Îmralî ro heme zîndanan û ro heme vakûrê Kurdistanî bi vila û vakûrê Kurdistanî heme kerd hefso ser akarde. Zîndanî kerdî fina Kampa Nazîyan, kerdî îşkencexane. Roj çina ke zîndanan ra xebera binê nameyê rogeyrayîşo keyfî de heme çîyî nêrê desteserkerdiş, qedexekerdişê yewbînvînayîşê keyeyan, derbkerdiş, îşkence, destestişê cenîyan nêro. Bi ser de sîyasetmedarê kurdan ê ke cezaya înan qedîyena înan zî vera nêdanê. Huqûqê Tirkîya û huqûqê mîyanê dewletan heme bin lîng kenê û muameleya hêsîran înan rê kenê. Zîndanî bîyê Kampa Nazîyan, bîyê cayê mergê kurdan. Tena di aşma kanûne de 7 cenazeyî di zîndanan ra vejîyayî teber. Raşte raşt vanê ya şima do çok bironî teslîm bibê, ya ke şima do zîndanan de bimirê. Qaşo dinya rê vanê ma cezaya îdamî wedarte la di zîndanan de û di heme qadan de verê çimanê dinya de kurdan qetil kenê.
Bêguman enînan heminan qabê şikitişê îradeyê xoverdayoxê kurdan pêk anê. Kenê nêkenê nişikenê îradeyê înan bişiknê, kenê nêkenê nêşikenê bi înan gamêk rapey bidê eştiş. Her ke ê xover danê rayedarê AKP-MHPyî benê har û cinêrî.

Belê, 6 serrî yo di sere de rêzdar Ocalan û heme xoverdayoxê kurdî qarşî na şerê topyekunî yo ke çok ronayîşê kurdan esas gêno di zîndanan de mîyanê xoverdayîşêko zaf pîle de yê. Û bêguman do heta peynî xover bidê. O îradeyo ke derbekaranê 12ê êlule nêşikayî bişikno û ewro di çar parçeyan de xoverdano do hukmatê AKP-MHPyî qet nêşiko bişikno.
La hewceyo ma qarşî enê hêrîşanê serê zîndanan bêveng nêmanî. Xoverdayîşê vera zilmê faşîzmî tena peywir û barê serê milê girewteyê zîndanan nîyo, peywir û barê serê milê ma heminan o. Hewceyo ma mil bidî milê xoverdayoxan û hukmatê AKP-MHPyî yo faşîst di aqûbetê derbekaran de birêşawim mîyanê ziblê tarîxî.