“Kurd ji bo fêrbûn û bikaranîna zimanê ku piraniya bajaran pê diaxivin di bin zextê de ne. Ev rewş dibe sedem ku di bikaranîna zimanê zikmakî de dudilî bibin.”
Jiyana bajarî ya nûjen bandoreke kûr li ser bikaranîna ziman û nasnameya kesan dike. Civaka kurd li Tirkiyeyê di warê bikaranîna zimanê xwe yê zikmakî de di jiyana rojane de, bi taybetî bi zêdebûna bajarvaniyê re rûbirûyê dijwarî û bijardeyên cihêreng dibe.
Paşxaneya dîrokî û civaknasî
Kurd li Tirkiyê bi giştî di dîrokê de li herêmên gundewarî dijîn, ku li wir ji bo parastina nasnameya xwe ya çandî û zimanî bi azadî zêdetir bûne. Lê faktorên wekî sedemên aborî, perwerdehî û lêgerîna şert û mercên jiyanê yên baştir bûne sedem ku nifûsa kurdan li bajarên mezin bêhtir bi cih bibin. Bi bajarîbûnê re, dînamîkên zimanî û çandî yên ku kurd pê re rû bi rû mane, guherînên girîng derbas kirine.
Faktorên tesîra bikaranîna ziman
Ji ber ku berê li Tirkiyeyê axaftina bi kurdî bi awayên curbecur hatiye tepisandin, ji bo kurdan li bajaran bikaranîna zimanê xwe yê zikmakî zehmet kiriye. Di perwerdehiyê û saziyên fermî de tirkî mecbûrî ye, faktoreke girîng e ku bikaranîna kurdî bisînor dike.
Kurdên li bajêr dijîn, neçar in ku di jiyana karsaz û derdorên civakî de ji avantajên axaftina tirkî sûd werbigirin. Tirkî di warên wek kar, tora civakî û perwerdeyê de zêdetir derfetan dide.
Bikaranîna tirkî ji aliyê kurdên li bajaran ve diyardeyeke tevlihev e ku hem avantaj û hem jî zehmetiyan di xwe de dihewîne. Ji bo têgihiştina vê diyardeyê bi tevahî, girîng e ku meriv gelek faktorên wekî ziman, nasname, aborî û têkiliyên hêzê li ber çavan bigire. Ji bo ku kurd zimanê xwe yê zikmakî biparêzin û ji avantajên ku tirkî pêşkêşî dike sûd werbigirin, girîng e ku kurd hevsengiyê biparêzin û di herdu zimanan de jî şareza bin.
Ji ber ku di perwerdehiyê de zimanê tirkî serdest e, dibe sedem ku nifşên ciwan bi têrkerî zimanê xwe yê zikmakî hîn nebin. Zarokên kurd ji dibistana mader heta zanîngehê perwerdeya xwe bi tirkî dibînin û ev jî bikaranîna kurdî di jiyana rojane de kêm dike.
Berbelavbûna bikaranîna medyaya tirkî (televîzyon, radyo, înternet) li bajaran faktoreke din e ku bikaranîna kurdî bisînor dike. Nifşên ciwan naverokên çandî yên bi tirkî dixwin, ev jî bandoreke neyînî li bikaranîna zimanê dayikê dike. Ji bo pêşî li vê rewşê bê girtin, piştgirîkirina medyaya kurdî, pirrengkirina naveroka çandî, xurtkirina cihê kurdî di perwerdehiyê de û xebatên hişmendiya civakî girîng e. Parastina zimanê zikmakî û gihandina wî ji nifşên paşerojê re ne tenê li ser milê kurdan, hemû civakê ye.
Gelek faktorên cuda yên sosyopolîtîk, aborî û çandî di bin vê rastiyê de ne ku Kurd zimanê xwe yê zikmakî di jiyana bajarî de bi kar naynin. Ev rewş ji bo parastina nasnameya kurdî û veguhestina ziman ji bo nifşên paşerojê zehmetiyên mezin derdixe holê. Lê ji bo parastin û bikaranîna kurdî zêdebûna însiyatîfên cuda yên çandî û perwerdeyî nîşan dide ku di vî warî de gavên erênî dikarin bên avêtin.
Ji bo ku kurdî di jiyana bajarî de zindî bimîne û bi bandortir were bikaranîn divê nêzîkatiyek berfireh were girtin. Di vê çarçoveyê de ji bilî polîtîkayên fermî, girîng e ku rêxistinên sivîl, malbat û kesayet bi awayekî aktîf bilîzin.
Tedbîrên wek teşwîqkirina duzimanî, populerkirina perwerdeya kurdî, zêdekirina naveroka kurdî di medyayê de, beşdarbûna rêxistinên sivîl û hişyarkirina malbat û kesan dê bibe alîkar ku kurdî di jiyana bajaran de cihekî mayînde bigire û ji nifşên paşerojê re veguhezîne.
