Xeta îxanetî ya mîyanê civaka kurdan de merdim şîkeno heta Enkîdoyî bero. Di tarîxê kurdan de îxanetê ewilînî Enkîdo ro Hûnbabayî keno.
Gilgamêş pêşengê kulturê desthilatdarîya dewletan o, Hûnbaba pêşengê kulturê civaka komunal a xozayî yo. Di sere de Enkîdo endamê civaka komunale yo. Enkîdo bi zexm û xoverdêriya xo namdar o. Gilgamêş Enkîdoyî xapêneno û keno binê xizmetê xo. Wexto ke Enkîdo xapêyeno û beno hevalbendê Gilgamêşî, bi xedarîyêka zaf pîle hêrişê Hûnbabayî û civaka xo ya komunale keno. Gilgamêşî ra zafêr o wazeno Hûnbabayî bikişo û civaka xo çinê bikero.
40 serrî verê joy wexto ke xoverdayîşê civaka kurde yê estbîyayîşî û rûmetî di pêşengîya Têgêrayîşê Azadî de dest pê kerd, pergalê kapîtalîstî PDK ser xeta Enkîdoyî de xurt kerd. PDK awanbîyayîşê xo ra nata bi heme qewetê xo di xizmetê dagirkeran de hêrişê civaka xo û şervananê azadîya civaka xo keno. Seyin Enkîdoyî Gilgamêşî ra zafêr waşt Hûnbabayî bikişo û civaka xo çinê bikero, PDK eyke dagirkeran ra zafêr wazeno şervananê azadîya civaka kurdan bikişo û civaka kurdan çinê bikero.
Bê guman îxanetkarîya PDKyî tenê vera Têgêrayîşê Azadî nîya. Awanbîyayîşê xo ra nata vera heme azadîwazanê kurdan û Kurdistanî di mîyanê îxanetî de yo. Mela Mistefa Barzanî Serfermandarê Komara Kurdistanî (Mahabadî) bî. Wexto ke hêrişanê Îranî dest pê kerd, Qazî Mihemedî û hevalanê xo biryarê xoverdayîşî da, la Mela Mistefayî bêbextî ro înan kerde, ey û nizdîyê 500 leşkeranê xo verê xo da Rûsya. 1946 ra heta 1958 Rûsya de mendî. Badê derbeya Abdulkerîm Kasimî ya 1958î agêreno başûrê Kurdistanî. Beno rayberê PDKyî û heme qadroyanê PDK yê verênan yê fina Îbrahîm Ahmedî û hevalanê ey tasfiye keno.
Mela Mistefayî bade ke rayberîya PDKyî zeft keno, bi dewleta Îranî dir tifaq pêk areno û paştîya xo dano dewleta Îranî ya qetilê kurdan. PDK henî beno xizmetkarê dagirker û qetilanê kurdan. Badê ke paştîya xo dano Îranî, îxanetê herî pîlî ro rêxistinanê kurdanê Rojhilatî, Komale û PDK-Îranî keno. Peyra heman îxanetî ro PDK-Tirkîya keno. Serek û rayberanê nê rêxistinan bi destê îstîxbaratanê nê dewletan dano kiştiş, yayke PDK bi destê xo kişeno û meytê înan teslîmê nê dewletanê dagirkeran keno. Kiştişê Rayberê Partîya Hîzbî Demokrat a Rojhilatî Silêman Mûînî û kiştişê rayberanê PDK-Tirkîya Saît Kirmizitoprak (Dr. Şîvan) û Saît Elçî nimûneyê herî muhîm û şênber ê.
Bêguman PDK tenê bi Tirkîya dir mîyanê tifaqî de nîyo. Bi heme dewletanê dagirkeran û pergalê kapîtalîsto ke Kurdistan kerdo çar parçeyî dir mîyanê tifaqî de yo. Mîsal; vera PJAK, Komale û PDK-Îranî hetkarê dewleta Îranî yo, vera YNK, YBŞ (Şengal) û Têgêrayîşê Azadî hetkarê dewleta Iraqî yo, vera PYD û QSDyî hetkarê dewleta Sûrîye û Tirkîya yo. Bi kilmî kam ca de xoverdayîşê kurdan ê azadî bibo, PDK ewca de ser xeta îxanetî ya Enkîdoyî de hetkarê dijminanê kurdan o.
Bakûrê Kurdistanî de bi destpêkerdişê Têgêrayîşê Azadî ra qabê tasfîyekerdişê qadroyanê înanê ke xebatê PDKyî dest pêkenê. PDK û rêxistinê girêdayî yê PDKyî yê fina Stêrka Sor bi hetkarîya îstixbaratê tirkan (MÎT) qabê kiştişê qadroyanê Têgêrayîşê Azadî kunê mîyanê liv û tevgerî. Yew qadro û pêşengo herî muhîm Hakî Karer bi destê Alaattîn Kapanî yo ke pêşengê Stêrka Sor a girêdayê PDK Dîlokî bî yeno qetilkerdiş. Hêrişê na xeta xayine bê beyntar verdewam kenê. La nêşîkenê rêxistinbîyayîş û xurtbîyayîşê Têgêrayîşê Azadî asteng bikerê.
Di serra 1983 de di beyntarê Têgêrayîşê Azadî û PDKyî de peymana hetkarî yena îmzekerdiş. La wexto ke 1984 de Têgêrayîşê Azadî dest pê hemleya 15ê tebaxe keno, herî zaf PDK duştê ci vecîyeno. PDK nêwazeno Têgêrayîşê Azadî vera dewleta tirke dest pê xoverdayîşê çekdarî bikero. Loma qabê betalkerdişê nê biryarî çi dest ra yeno keno la bi ser nêkuno. Wexto ke vîneno di betalkerdişê biryarî de bi ser nêkuno, dest pê hêrişê şervananê azadî keno. Bi desan gerîla û fermandarê Têgêrayîşê Azadî di defikanê PDKyî de şehîd kunê. Bi desan gerîlayê ke wazenê Başûr ra derbasê Bakûrî bibê, bi destê PDKyî yenê qetilkerdiş û hêrişê PDKyî bê beyntar verdewam kenê.
Di serra 1987 de PDK eşkera keno û vano “ma peymana beyntarê xo û Têgêrayîşê Azadî de bi waştişê xo betal kerdo û etya ra pey Têgêrayîşê Azadî dijminê ma yo.” Mesûd Barzanî bi nê vatişanê xo şerê xo yê vera Têgêrayîşê Azadî bi hawayêkê fermî îlan keno û vano: “Henî etya ra pey Başûr de estbîyayîşê Têgêrayîşê Azadî pêkan nîyo.” Verpersiyarê PDKyî Dr. Ahmed Barzanî zî di qalkerdişê xo de vano: “Ma dewleta tirke fina dostê xo vînenê, hewcedarîya ma bi dewleta tirke est a. Yê ke xo ra vacê ma endamê Têgêrayîşê Azadî yê, dijminê ma yê.” Her çiqas PDK û dewleta tirke bi hetkarî hêrişê Têgêrayîşê Azadî bikerê ke nêşîkenê tasfîye bikerê.
Dewleta tirke vînena ke çiqas hetkarî dana PDKyî, raynê zî PDK nêşîkeno Têgêrayîşê Azadî tasfîye bikero. Loma di 6ê gulana 1992î de bi hetkarîya PDK û YNKyî Başûrê Kurdistanî de dest bi operasyonêkê zaf pîlî kerd. Dewleta tirke, PDK û YNK çar hetan ra hêrişê şervananê azadîya Kurdistanî kenê. Bi seyan cenfeda û pakrewanê şarê kurdî û Kurdistanî bi destê na xeta xayine yenê qetilkerdiş.
A serre ra pey qabê tasfîyekerdişê Têgêrayîşê Azadî bi desan operasyonê qeraseyî yê bi nameyanê zaf ecêban ê ke boyê qirkerdişê kurdan tera ameyê, heta dewleta tirke ra ameyî darvistiş. Nê heme operasyonan de PDK qabê kiştişê kurdan û tasfîyekerdişê Têgêrayîşê Azadîya Kurdistanî hetkarê dewleta tirke bîya.
Nika zî dewleta tirke qabê çinêkerdişê destkewteyanê kurdan ê 40 serranê peyênan û çinêkerdişê Têgêrayîşê Azadî çar hetan ra hêrişê kurd û Kurdistanî kena û wazena Kurdistanî heme dagir bikero. Û mixabin PDK fina heme rayan bi heme qewetê xo raynê hetkarîya dewleta tirk a qirker, talanker û vêrankere keno. Bi dewleta tirke dir hêrişê şervananê azadî ya kurd û Kurdistanî keno. Hêrişê rûmet û estbîyayîşê civaka xo keno.
Di şexsê PDKyî de ma bi hawayêkê zaf zelalî vînênê ke nevîyê (tornê) Enkîdoyî bibê wayirê dewletêke zî, no nêno a mana ke kurd û Kurdistan azad benê. Yew parçeyê Kurdistanî yo ke bi hawayekê fermî statuyê ci est o û qaşo ke azad o Başûrê Kurdistanî yo. La cayo ke herî zêde kurdî tera remenê û welatê xo terk kenê şinê xerîbî, Başûrê Kurdistanî yo. Cayo ke herî zêde bîyo pêkolê dagirkeran Başûrê Kurdistanî yo.
