Tarîxê kurdan tarîxê xoverdayîşî yo. Çike Kurdistan hertim bi destê serdestan ame kolonîzekerdene. Vera serdestan, bindestan zî têkoşînê xo ra fek vera nêda. Kurdistanî çi nêdî ke! Her şaristan û şaristanekî de rêçê gonîya bindestan nimite yê. Tu hele kurdan “vassallûsîye” qebûl nêkerde. Vera “suzerenan” xover da û erdê xo pawit. Mîrza Axa, Mîr Bedîrxan, Şêx Ûbeydûllah, Mela Selîm û Şêx Saîdî “lordan” rê vileyê xo çewt nêkerd.
Yeno zanayene ke demê “Şerê Xelasîye” de Mustafa Kemalî kurdan rê tayê wadî dabî. Mîyanê înan de “muxtarîyet” zî est bî. Labelê serre bi serre nê wadî ameyî xovîrrakerdene. Waştişê kurdan ameyî astengkerdene. Mîsal Qoçkirî de kurdan xoverdayîş ra verî Anqara rê telgrafêk erşawit û “statuyêko huqûqî” waşt. La îdareyê Mustafa Kemalî no îrade nêşinasna û cewabê ci zaf “hovî” bî. Senî ke seserra XIII. de tirkanê şaristanijan “tirkmenanê” koçeran rê vatêne ke “etrak-i mutegallîbe (tirkê zorbazî)”. Serranê 1920an de zî merdim vîneno ke Mustafa Kemal û merdimanê ci vera kurdan “tegallup” ard ca. Yanî zorbazîye kerde. Çi heyf ke Qoçkirî de bi hezaran kurdî ameyî qirkerdene. O wext rîyê îdareyê Mustafa Kemalî eşkera bîbî. Yanî hişmendîya qirkere xo mojnabî.
Dewleta xespkeran
Qetlîyamê Qoçkirî ra dima polîtîkaya Mustafa Kemalî ya lêşine û xeznage hîna zêde zelal bîye. 24ê temmuza 1923yî de Peymana Lozanî ameye îmzekerdene. Na peymane de kurdan rê “dafike” virazîyaye. Bi mîlyonan kurdî bê statu veradîyayî û heqa kêmneteweyî bîla nêdîyaye. Peymana Lozanî ra çend mengî tepîya “Komara Tirkîya” ameye îlankerdene. Na komare komara “xespkeran” bîye. Çike heqê kurdan amebî xespkerdene. Xespkeran bado seba menfaetanê xo “qanûno bingeyî” zî viraşt. Qanûnê Bingeyî yê 1924î de êdî “tirkperestîye” fermîye qezenc kerde. Xespker û despotan netewe-dewleta xo awan kerde. Kurdan rê xoverdayîş ra ber çîyêk nêmend.
Servum pecus
Dewleta xespkeran kurdan rê yew rayîr ferz kerd. O zî “servum pecus” bî. Şaîro romayij Horatîusî şîîra xo de no îdyom şuxilnabî. Yanî despotanê tirkan waştêne ke kurdî înan rê hertim xizmetkarîye bikerê. Xora çend serrî dima Wezîrê Edaletî Mahmut Esat Bozkurtî nîya vatbî: “Tirk wayîrê nê welatî yo yew o. Heqa keso ke kokê tirkan ra nêno na ya: heqa xizmetkarbîyayîş û kolebîyayîşî. Dost û dişmen, tewr zîyade wa koyî zî na raştîye wina bizanê.”
Raşteyê Dagkapi de dardekerdiş
Serra 1925î de Şêx Saîd û embazanê ci hemverê serdestîya “despotan” mêrxasane xover da. Rasta ci xoverdayîş de amadekarîyî zaf tay bîyî. Xora Cemîyetê Azadîya Kurdistanî nêwaştêne ke aşmanê verênan ê 1925î de xoverdayîş amade bikero. Şêx Saîd û embazê ci xoverdayîşî rê mecbur mendî. Netîce de Şêx Saîd tede 47 xoverdayoxî Raşteyê Dagkapi de 29ê hezîrana 1925î de xedarane ameyî daliqnayene. Şêx Saîdî sehpaya dardekerdişî de wina vatbî: “Êdî peynîya cuya mi ameye. Ez qet poşman nîya ke rayîrê şarê xo de xo feda kena. No ma rê bes o ke tornê ma demê ameyoxî de verê dişmenî de do şerm mekerê.”
Kurdistan de rasyonalîte
Şêx Saîd û embazê ci serkewte nêbîyî la, tornanê xo rê modelêkê têkoşînî mîras verda. Xoverdayîşî ra pey kêmî-zêde seserre derbas bîye. Êdî kurdî kurdê verênî nîyî. Êdî kurdî “hîsdar” tênêgêrenê. Êdî erdê Kurdistanî de “rasyonalîte” est o. Ne îtîqat ne zî “birayîye” kurdan ser o tesîr nêkenê. Kurdî êdî zanê senîn xo îdare bikerê. Algorîtmaya kurdan êdî dîyar a. Seserra XXI. de Rojhelatê Mîyanênî de hetêk ra şoriş kenê, hetekê bînî ra dinya rê model benê. Peynîya rêxistinbîyayîşî de kurdî do qetî biresê armancê xo. Armanc çi yo? Bêşik erdê xo de bi azadî ciwîyayîş o. Senî ke her netewe çarenusê xo dîyar kena, kurdî zî wayîrê heqa dîyarkerdişê çarenusê xo yê.
