No hewte ez ver bi paytextê Tîflîsî yê Gurcîstanî vejîya rayîr. Mi waşt ke arşîvan û kitapxaneyanê Tîflîsî de derheqê kurdan da tayê cigêrayîşan bikerî.
Bi no hawa kelecanêko pîl est bî. Ez Amed ra wenişta otobuse û 10 saetî dima resaya qezaya Hopa ya Artvînî. Uca ra wenişta otobusa bîne û kewta rayîrê Batûmî. Gama ke ez resaya berê gumrikî, Dêrsim ra qefleyêk raştê mi ame. Ez biney mat bîya. Çike mîyanê înan de nuştoxe Ozlem Guntaşe zî est bîye. Ma tenê qisey kerd û mi dêrsimijan ra xatirê xo waşt. Çike ê şinê Batûm û a roje agêrenê.
Kulturê dewleta tirke
Otobusa ma gumrik ra vejîyaye. Ramitox tirk bî. Fekê ci ra eşkera bî ke o herêma Deryayê Sîyayî ra bî. Tewirê ci qet baş nêbî. Ne kultur, ne rêzdarîye, ne perwerde est bî. Mîyanê raywanan de her nenge kerdêne. Rixmo ke raywanî zafane gurcu bîbî, tirkî fam kerdêne. Mi bîla şerm kerd. Kulturê dewleta tirke çi heyf ke mîyanê şarê tirkî de zî vila bîyo. No kultur kulturê merdimanê hovîyan o. Ne no şar ne zî na dewlete hişmendîya “etrak-i biîdrak” ra nêvejîyayî.
Qanadê Kurdo û Batûm
Gama ke ma mîyanê Batûmî de derbas bîyêne, cade Qanadê Kurdo ame vîrê mi. Çike Kurdo serra 1939î de bi wezifedarkerdişê Enstîtuya Etnografya ya Yewîya Sovyetan seba cigêrayîşê kurdanê Başûrê Qafqasya amebî Batûm. Tîya de dewêka zazayan est bîye. Kurdo wina nuseno: “Rojawanê Batûmî de ez şîya dewêka ke 3 kîlometreyî dûrî ya. Dewe de kurdê zazayî ciwîyêne (50 keyeyî)… Zazayê ke tîya de ciwîyenê, Tirkîya ra ameyî… Tayê pîranê ke mi tede qisey kerd, vat ke bapîranê ci wîlayetê Erzîromî ra bar kerdo û ameyî Batûm.” Bêguman 85 serrî derbas bîyî. Nika dewe ra vermendeyî çin ê. Çike êdî şaristanê Batûmî pîl bî. Dewe bi şaristanî kewtî têmîyan.
Taxa armenîyan
Batûm ra rayîrê ma dewam kerd. Pê otobuse gêrayîş hetêk ra merdimî keyfweş keno, çike pêro xoza û kultur bi hawayêkê zelalî yenê dîyene, hetekê bînî ra zî merdimî qefilneno. Ma Kutaîsî û Gorî ra derbas bîyî. Koyî, dewî, çemî, daristanî û heywanê Sakartveloyî (Gurcîstan) çimanê merdimî beriqnenê. Hema hema 10 saetî tepîya ma resayî paytext. Otogar de taksîramitoxêk raştê mi ame. Tirkî qisey kerdêne, ez fikrîya ke o azerbaycanij o. Labelê armenî vejîya. Ma biney Jenosîdê Armenîyan ser o sohbet kerd. Taksîramitox xeylê xemgîn bî. Ez berdo cayê min ê vindetişi, yanî kuçeyê Kîketî. Wayîrê otele zî armenî yo. Taxa ke ez ciwîyêna, Tîflîs de sey taxa armenîyan zanîyêna. Nameyê herême sey “Avlabarî” yeno namekerdene. Gama ke merdim kuçeyan de gêrayîş keno, qaso ke Armenîstan de xo hîs keno.
Mêrasê sovyetan
Tîflîs de armancê min o serekeyî derheqê kurdan de cigêrayîşê belgeyanê tarîxî bî. Coka roja bîne serê sibayî bi kelecanêkê girdî ya wuşta ra û kewta rayîrê Kitapxaneyê Parlamentoyî yê Tîflîsî. Verê cû mi zanayêne ke uca de tayê çimeyê girîngî pawîyenê. Awanîya kitapxaneyî Raşteyê Azadîye de bîye û keyeyê mi ra zî zêde dûrî nêbî. Mi waşt tenê derûdormeyê xo temaşe bikerî. Coka bi peyatî rayîr de giran giran şîya. Baxusus banê Tîflîsî zaf rindek ê. Roniştoxan mêraso tarîxî û kulturî pawito. Na hişmendîye zaf muhîm a. Çike şar wayîrê vîyarteyê xo vejîno, teslîmê lîberalïzm û pragmatîzmî nêbeno. Seba peran tayê ercanê xo yê manewîyan nêroşeno. Merdim eşkeno vajo ke hişmendîya “sovyetan” hema dewam kena. Çike homo sovyeticusî de ercan rê rêzdarîye est bîye. Menfaet, mammonîzm û fetîşîzmê peran ey de zaf tay bî.
Aleksandr Puşkîn
Ez hişê xo de bi hezaran fikran ameya cehdeyê Aleksandr Puşkînî. Peykerê ci hîna bi hawayêkê mirozinî ewnayêne çemê Kura. Çike çend mengî yo peykerê ci Ûkrayna de yenê helkerdene (raqilaynayene). Nika Puşkîn fikrîyeno gelo proseso winayên do Gurcîstan de zî dest pê bikero. Mîyanê komaranê Yewîya Sovyetan de êdî lejî bêmabên dewam kenê. Nê lejan de sembolê rûsan hertim raştê hêrişan yenê. Dişmenîye bi destê dewletanê Rojawanî zî yena fîtkerdene.
Çimdarîyê Tomîlovî
Serê cehdeyê Puşkînî de Kitapxaneyê Parlamentoyî est bî. Mi dest pê gêrayîşê çimeyan kerd. Mîyanê çimeyan de yew çime deyra balkêş bî. Efsero rûs Tomîlov serranê 1900an de Kurdistanî ser o raywanîyêka derge keno û çimdarîyêka hîraye keno. Xeylêk bajaranê kurdan de fetelîno û notan gêno. Bi taybetî Amedî ser o zanayîşanê balkêşan dano. Hewteyê bînî ez do qalê çimdarîyanê Tomîlovî bikerî.
Nuşte do dewam bikero…
