Dewlemendîya kulturî herî baş di ziwan û ramanî de xo îfade kena. Di raman û ziwanê merdimî de aydê heme qadanê cuyayîşî de nîşaneyê kulturê civate est ê. Loma heke ma qalê estbîyayîş, şinasnayîş û dewlemendîya kulturê civate bikerê, hewceyo ke ma biewnê raman û ziwanê a civate ra.
Merdim heme biryaranê xo ewilî ramanê xo de virazeno û pey ra pratîkê xo de bi ca ano. Beno ke raray merdim na civate nêşiko heme berhem û amûranê xo de hişmendîya xo de pênas bikero, la şopê heme berhem, amûr û keleporanê tarîxîyan merdim di ziwan û raman de eşkeno bivîno û bişopno. Heke merdim biwazo kulturê civate bişinasno û bizano tarîx seyin vîyarto ra, çi viraşto û çi awan kerdo, di tarîx de çi bedelnayişî pêk ardê û çiqas bedelîyo, eşkeno kulturê ey bivîno û bişopno.
Qabê famkerdiş û bedelnayîşê kulturî û amûranê ey qadê ziwan û ramanî zaf muhîm ê. Têkilîya kultur û ramanî, kultur û ziwanî qabê cudabîyayîşê nasnameyê civatan zî zaf muhîm a. Loma name û ziwanê heme civatan yew nîyo. Tîya de ma têkilîya merdim û ziwanî vînenê. Têkilîya civat û ziwanî vînenê. Estbîyayîşê merdim û civate di ziwan de vînenê. Dijminatî û hêrişkarîya dagirkeranê Kurdistanî ya ser ziwanê kurdî ena joy ra ya.
Her ziwanî de tay xisûsîyetî est ê. Nê xisûsiyetan ra jo estbîyayîşê tay vengan o. Tay tîpê ke aydê nê vengan est ê. Fînak; tîpê Q, W, X aydê xisûsîyetê ziwanê kurdî yê. Nê her hîrê tîpî tam aydê veng û qirrika kurdî ye. Loma keso kurd çiqas asîmîle bibo zî, wexto ke bi ziwanê tirkî qal bikero tîpanê K, V û Hyî fina tîpanê kurdî Q, W û Xyî qirrike ra veceno. O wext merdim zano ke o kes kurd o. La heke civata kurde nê her hîrê tîpan xo vîr ra bikero û qirrika kurdan xisûsiyetê vetişê nê tîpan vinî bikero, do o wext ziwanê kurdî bi temamî çinê bibo. Belê! dewleta tirke dijminê ziwanê kurdî ya la herî zêde dijminê nê her hîrê vengan a û bi çi hawayî estbîyayîşê înan qebûl nêkena.
Qabê kulturî çîyo herî muhîm yew zî estbîyayîşê berhemanê kulturî û têkilîya ey berheman û têkilîya bi civate dir. Fina ke ma heme zanê çandê kesan çinê yo. Kesî bi tena serê xo nêşikenê çand awan bikerê. Merdim estaneyêko civatî yo û mîyanê civate de beno pîl û heme çîyê xo civate ra geno. Cuyayîşo civatî kolektîf o, yanî hembar o. Loma kes encax tewrê civata xo bibo, beno kesayetêko bi mana û kulturî. Kes wexto ke tewrê civate beno bi heme hetan ra kuno binê bandora civate. Kuno binê bandora merdimanê civate, înan ra qewet geno û qewet dano înan.
Bêguman merdim nêşikeno di şexsê kesêkî de an di hişmendîya kesêkî de heme dewlemendîya kulturê civate tespît bikero û bivîno. Eno karêko zaf zor o. Mesela merdim nêşikeno heme dewlemendî, tarîx û bedelnayîşanê kulturê civata kurde di şexsê kesêkê kurdî de tehlîl û pênas bikero. Belê merdim şikeno şexsîyetê kesêkî de derbarê kulturê civata ey de tay çîyan fam bikero, merdim şikeno di vacîyayîşê ey de, di hişmendîya ey de, di hilberinanê ey de tay bedelnayîşan, tay qodanê kulturî yê muhîman bivîno la do enê qabê bi dorherayî famkerdiş û şinasnayîşê kulturî bes nêbê.
Cuyayîşê ma heme kesanê kurdan cuyayîşê civata kurde ra cîya nîyo. Ma her kesêk parçeyêkê na civate yê, civata ma çi bicuyo ma zî ê cuyenê. Tewrbîyayîşê civate, famkerdişê êş û janê civate nîşaneyê çandê cuyayîşê ma yo. Cuyayîşê civatî mûsneno. Ma heme çîyê xo mîyanê civate de mûsenê. Her ku cuyayîşê ma yo civatî dewam bikero, do mûsnayîşê ma zî dewam bikero.
Di heman wext de kulturê civate hafizaya civat o û hafizaya merdimî yo. Keleporê civate yo hezaran serran heme di kulturê civate de limite yo. Tarîxê ma, kulturê ma, rûmetê ma bi her hetê estbîyayîşê ma di cuyayîşê civata ma de yo. Ma her kesêk gorê qewetê xo, gorê famkerdişê xo bi besî an nebesîya xo, bi başî an nebaşîya xo tewrê nê cuyayîşê civata xo benê.
Ma şikenê vacê ke, civate têna kombîyayîşê merdiman nîya. Di heman wext de civate, qadê cuyayîşê merdimî ya ke heme çîyanê aye de merdimî tede benê mayinde. Loma ma vanê civate hafizaya merdim û merdimî ya. Bi sayeyê estbîyayîşê civate ma heme çîyanê vîyarteyan mûsenê û çîyanê aye yê ewroyênan resnenê qirnanê neweyan. Loma wexto ke ma qalê çîyanê tarîxîyan kenê, ma vanê çîyo ke ma ewro tede cuyenê tenê aydê ewroyî nîyo. Zafê çîyanê ke ma ewro cuyenê yan verdewamê raşta raşt yan zî verdewamê bedelnayîşê tay çîyanê seserran an hezaran ser verê jo yê. Bi sayeyê cerebnayîşê (tecrube) civata hezaran serran ma ewro zanê çi baş o û çi xirab o. Ma ro başan wayîr vecîyenê û xiraban red kenê. Reyna bi sayeyê ê cerebnayîşê verînan ewro ma şikenê tay çîyan bibedelnê. Kulturê ma yo madî û manevî bi no hawayî xurt beno û aver şino.
Heke ma bi kilmî vacê, kultur cuyayîş û awankerdişanê civake yê şênberan ra pêk yeno. Loma qabê kulturî tarîxo vîyarte zaf muhîm o. Çimkî ameyox hema nêamo cuyayîş û awanbîyayîşêko aydê ameyoxî çinê yo. Loma him hetê nasnameyî, him hetê awabîyayan û amûran ra, him hetê ziwan û ramanê tarîxê vîyarteyî ra qabê civatan û kulturan zaf muhîm o.
