Serdemê împaratorîyan de dewletê şaranê xanedan û keyeyan estbîyî. Senî ke Împaratorîya Osmanîyan yê tirkan nêbîye, dewleta Eyûbiyan zî yê kurdan nêbîye. Kêmî-zêde na rewşe Ewropa û seranserê dinya de zî bi nê hawayî bîye.
Şarî di mîyanê nê împaratorîyan de bi ziwan, çand û bawerîyanê xo cuwîyayêne. Şerê dewletan hîrakerdişê herre û bi hêzdarkerdişê împaratorîye bî. Di heme serdemanê tarîxî de kurdî herra xo ser de zê eşîre û keyeyan cuwîyayêne.
Kurdistan yewin dore bi peymana Qesrî Şêrînê 1639î de bî didi perçeyî. Seba ke sînorî qetî çinê bîyî, nê perçebîyayîşî ro cuya civatî ya kurdan tesîrêko pîl nêkerd. Kurdî zî zê şarê bînan di binê serdestîya Osmanî û Safevîyan de bi ziwan, çand û kehenperestîya xo cuwîyayêne.
Hêzanê modernîteya kapîtalîste şorişê zanistişî-sanayî pêk ardbî û hewceyî bi zengînîyanê sererd û binerdî estbî. Seba bidestvistişê nê zengînîyan gere împaratorîyî biameyêne perçekerdene. Bi Şorişê Fransa ferasetê neteweyî vejîya orte û bi nê ferasetî reyde serdemê netewe-dewletan ame destpêkerdene. Ferasetê netewe-dewlete bî peynîya împaratorîyan û dewletê zê dewletanê neteweyan bi sînoranê qetîyan ci ra ameyî cîyakerdene.
Hedefo yewin o kan o nê zengînîyanê sererd û binerdî Rojhelato Mîyanên bî. Di na çarçewa de bi Şerê Cîhanî yê 1. de Rojhelato Mîyanên hetê hêzanê modernîteya demokratîke ra esasanê ferasetê netewe-dewletan ser o ame dîzaynkerdene. Împaratorîya Osmanîyan ra bi desan dewletî vejîyayî û Tirkîya nînan ra yewe bîye. Kurdistano didi perçeyî bî çar perçeyî.
Sînorî bi hawayêkê qetî ameyî ronayene. Şarê kurdî bi dîzaynê neweyî di sînoran de asê mend. Serê kurdan ro kerraye gina û kurdan vîr berd saete. La wext derbaz bîbî.
Şarê kurdî herême de dest pê serewedaritişan kerd, la Şêx Ubeydullahê Nehrî ra heta Qazî Mihemedî heme serewedaritişî ameyî tepesnayene. Bi awanbîyayîşê Komara Tirkîya reyde Vakûrê Kurdistanî de zî heman rewşe estbî. Terqa Şêx Seîdî, Terteleyê Dêrsimî û Serewedaritişê Agirî ê sereke yê.
Heme serewedaritişî bi awayêkê hovî ameyî têkberdene. Terqa Şêx Seîdî zimistanêke, Terteleyê Dêrsimî serrêke û Serewedaritişê Agirî 5-6 aşman de ameyî tepesnayene. Badê qirkerdişanê fîzîkîyan bi pergalê asîmîlasyonî ziwan, çand û kamîya kurdan ameyî çinêkerdene. Heta serranê 1970an no pergalê asîmîlasyonî heta radeyêke serkewte bî.
Vejîyayîşê Rayver Apoyî û awankerdişê PKKyî yê 27ê Teşrîna Peyêna 1978î seba doza kurde bî destpêkêkê neweyî. Dewleta netewepereste rewşe fehmkerdbî û derbeya 12ê Êlule pêk arde. Xeylê kadroyê PKKyî ameyî girowtene û defîyayî zîndanan. Mexsed hema di destpêkî de zê înan ê xo ra verî çinêkerdişê nê têgêrayîşî bî. Zîndanê Amedî hetê cûntaya 12ê Êlule ra zê laboratuwarê şikitişê îradeyî û teslîmgirowtişî ame bikarardene. Îşkence û hovîtîyê ke di tarîxê merdimîye de nêamebî dîyayîş ameyî pêkardiş.
Zîndanê Amedî bî cayê şerê PKKyî û dewleta hove. Kadroyanê PKKyî xoverdayîşê destanî nîşan da: Çalakîya Mazlûm Doganî, dime ra çalakîya 4an û tewir peynî zî xoverdayîşê tarîxî yê 14ê Temmuze.
Bi nê çalakîyan, rih û xeta neweye ya têkoşînê azadîye ya şarê kurdî ameyî ronayene. Dewleta tirke yewin dore tîya de ya û bi nê xoverdayîşî ameyî têkberdene. Rayver Apoyî xoverdayîşê destanî yê 14ê Temmuze kerde bingeyê artêşbîyayîşî. Hemleya 15ê Tebaxa 1984î nê xoverdayîşî ser o ameye pêkardene. Bi nê xoverdayîşê rihî û xeta fedayîtîye ya Apoyî ameyî ronayene. Zeynep Kinaci (Zîlane) na xete Dêrsim de deviste pratîk. No rih û na xete 40 serrîyo dewam kenê û verva dewleta tirke û NATOyî şerêkê bêemanî danê domnayene. Bi heman rihî û xeta fedayîtîye ewro seranserê Kurdistanî de verva heme hêrişan û teknîkê tewir averkewteyî yê NATOyî şerêkê destanî yeno dayene.
Xeta Apoyî û PKKyî di Rojhelatê Mîyanênî de bîya wayîrê hêzanê ke nînê têkberdiş û her kes mecbûro verçiman de bigêro. Paradîgmaya Rayver Apoyîya ke bi nê rihî yena domnayene, şaranê bindestan ê Rojhelatê Mîyanênî û dinya rê bîya hêvî. Cinîyî bi na paradigma bîyê wayîrê nasnameyî.
Rojhelato Mîyanên bi şorişê cinîyan veng dano. Seranserê Kurdistanî de bi nê rihê xoverdayîşî di nê kêlîyan de zî verva hêrişanê îşxalîyê ke bi hemkarîya NATOyî û heme hêzanê herême yenê pêkardene, qehremanîyêka bêsaloxe yena dayene. Bi nê sebebî 14ê Temmuze, roja rûmetê neteweyî ya şarê kurdî ya…
