Di tarîxê 5 hezar serran yê pergalê dewleta xayîne de tayê xususîyetê zaf muhîmî yê civatê kurdî estê. Civato kurd di Hîlala Zerrine de rayber û awankerdoxê şoriş û kulturê neolîtîkî yo. Di rayberî û awankerdişê kulturê neolîtîkî de rola sereke ê cinîya kurde ya. Di kulturê neolîtîkî de ez ezî çin a. Jehrkujê “ez ezî” “ma” esto. Aştî, aramî û yewbînî esta. Merdim bi merdimî dir, merdim bi xoza dir aşto.
Pergalê dewleta xayîne di rayberîya şaman û merdimê qurnazî de vera cinîya kurde û kulturê neolîtîkî di başûrê Mezopotamya de vejîyeno orte. Loma di tarîx de îxaneto yewîn ro civato kurd, ro cinîya kurde yeno kerdiş. Nê semedî ra raverşiyayîşê kulturê dewleta xayîne heme civatan zêdeyî ra civatê kurdî eleqedar keno. Vera na xeta xayîne xoverdayîşo herî gird, xoverdayîşo herî derg û bêbeyntar hetê kurdan ra amo dayîş.
Wextê raverkewtişê kulturê dewlete şarê kurdî zana û serwext bî. Heke şarê kurdî biwaştêne bi zanayîşê xo eşkêne xo rê dewlete awan bikero. La şarê kurdî kulturê dewlete qebul nêkerd. Estbiyayîşê kulturê dewlete qabê kulturê xo talûke vîna û vera kulturê dewlete xo ver da. No xoverdayîşê kurdan beno bingehê şerêkê bêeman û bêbeyntarîyo ke mîyanê şarê kurdî û pergalê dewleta xayîne de yo.
Destanê Gilgamêşî qala nê şerê bêemanî keno. Qala şerê civatê kurdî yo ke vera pergalê dewlete û mêrdê xayînî keno. Gilgamêş qiralê nîmhomayî yê dewleta yewîne ya şaristanê Ûrûqî yo. Hûnbaba kurdo komunal o, kurdo azad o, kurdo şad û bextewar o. Enkîdo kurdo ke hetê pergalê dewleta xayîne ra amo xapênayiş û kewto ser xeta xayîne û îxanetî. Çîroka Enkîdoyî çîroka kurdê xayînî ya. Enkîdo rayber û kalikê heme kurdanê xayînan o. Xususîyetê heme xayînan di xususîyetê Enkîdo de limiteyî. Heke ma karekter û xususîyetê Enkîdoyî baş nas û fam bikerê ma do bieşkê karekter û xususîyetê kurdê xayînî zî bi rihetî fam bikerê.
Enkîdo verê îxanetî keso ke endamê civatê xo yê komunal o. Kesê ko zaf zexm û bedew o. Bi qasê gamêşêkî biqewet o. Mîyanê civatê xo yê komunal de bi her kesî dir aşt, bi xozaye dir aşt ciwîyeno. Bi ziwanê xoza zano, bi heme sewal û nebatan dir eşkeno xeberan bido. Sewal û nebatî êy fina perçeyekê xo vînenê û qet ci ra nêtersenê û nêremenê.
Wexto ke qiralo nîmhoma Gilgamêş ro dermanê bêmergîye gêreno bi Enkîdo dir têkilî virazeno. Bi na têkilî heme çî serobino beno. Gilgamêş bi pêşkeşkerdişê dewlemendî û nîmetanê pergalê xayînî Enkîdo xapêneno. Heş û mêj serê Enkîdoyî ra vejîyena. Rihê “ma” yî yê Enkîdoyî tera vejîyeno, rihê “ezî” di bedenê ey de bi ca beno. Fina ke ma vatbî “ma” cuya komunal a, “ez” cuya pergalê xayînî ya. Kurdo ewilino ke pergalê civatê xo yê komunal ra vejîyeno Enkîdo yo. Bêguman civat vera îxanetê Enkîdoyî helwestê xo nîşan dano. La yo herî muhîm xozaya ke helwestê xo nîşan dano. Sewal û nebatê ke verê cû dostê ey bîyî heme tera remenê. Qabo ke têkilîya Enkîdoyî bi kulturê dewleta xayîne dir virazîya wa henî bawerîya înan pê nîna. Çimanê înan de Enkîdo bîyo xayîn û bîyo dişmen. Enkîdo bi îxanetê xo him civatê xo ra dûrî kuno, himî zî xoza ra dûrî kuno.
Enkîdo henî qabê xo û civatê xo çin o, tenê qabê xizmetkarîya dişmenê xo û dişmenê qewmê xo esto. Di şerê şarê kurdî û Gilgamêşî de yo ke herî zêde bi qewetî vera şarê xo şer keno Enkîdo yo. Zulm, zordarî û xedarîya ku Gilgamêş nêkeno Enkîdo keno. Bêexlaqî û bêbextîya ke Gilgamêş nêkeno Enkîdo ro şarê xo keno. Enkîdo lava û reca Gilgamêşî rê keno ke Hûnbabayî bikişo. Qabê ke bi civatê xo dir rîbirî nêro û xayînîya ey nêro vîrî ey wazeno yew kes civatê ey ra weş nêmano. Qabê ke îxanetê xo dir rîbirî nêro wazeno qirê civatê xo biyaro. A roje ra nata heme îxanetkarî bi heman hestan hêrişê civatê xo kenê. Qabê ke bi îxanetê xo dir rîbirî nêrê wazenê yew kurdo ke pak û azad Kurdistan de nêmano. Wazenê heme fina înan îxanetkarî bê yayke qirê heminan bêro û heme bimirê.
Îxaneto ke di şexsê Enkîdoyî de dest pêkeno fina kevneşopîyêka bêxêre dest kurdan ra vera nêdano. Mixabin heme dagirker û hêrişkaranê Kurdistanî di heme serdeman de xo rê bi rihetî Enkîdoyê neweyî peyda kerdê. Ray rayan no îxanet heta asta rayberî de raver şiyo. Îxanetê Harpagosî yo vera Astiyagesî di asta rayberî de mînakê herî muhîm o.
Bi ameyîşê îslamîyetî dir rayberîya kurde ser xeta îxanetî kuna binê xizmetê dagirkerîya şarê erebî. Ameyîşê îslamîyetî ra pey rayberîya kurde henî qabê xo û şarê xo çin a, qabê ereban û xizmetkarîya dagirkerîya ereban esta. Arîstograsîya kurdan paştî xo dana arîstograsîya ereban û qederê xo bi qederê arîstograsîya ereban girê dana. Kulturê eşîran bi destê arîstograsîya kurde bedilîyena, bena axatî û xulamtîya ereban.
Di serdemê pergalê modernîteyê kapîtalîstî zî de xizmetkarîya rayberanê kurdan a dagirkeran rê verdewam kena. Fermanê herî girdî û herî xidarî yê qirkerdiş û çinkerdişê kurdan serdemê modernîteyê kapîtalîstî de pêk yenê. Di nê fermananê qirkerdişî de rayberîya kurde ser xeta îxanetî her tim di xizmetê dagirkeran de bîya. Na xeta îxanetî di îxanetanê xo de sînor nas nêkena. Heme ray û raybazê qirkerdişê kurdan bi destê na xeta xayîne ser kurdan ameyê ferzkerdiş û ameyê ramitiş. Loma merdim eşkeno vajo ke, di qirkerdişê civatê kurdî de, di qirkerdişê xoza Kurdistanî de, di talankerdiş û wêrankerdişê Kurdistanî de rol û mîsyonê xeta xayîna hetkarî û xizmetkarîya dagirkeran zaf muhîm o.
(Do dewam bikero…)
