18 Mayıs, Cumartesi - 2024

Gösterilecek bir içerik yok

Revîzyonîzma giştî ya siyaseta cîhanê

Mexdûrên revîzyonîzma giştî ew hêzên ku stratejiyek xwe dispêre rêbazên statîk ên dabînkirina berjewendiyên xwe ava kirine.

Mexdûrên revîzyonîzma giştî ew hêzên ku stratejiyek xwe dispêre rêbazên statîk ên dabînkirina berjewendiyên xwe ava kirine. Niha ev di serî de welatên parzemîna Ewropayê ne ku di nav Yekîtiya Ewropayê (YE) de kom bûne û piraniya dewletên Asyaya Başûr -Rojhilatê, di nav civata Komeleya Neteweyên Asyaya Başûr (ASEAN) de yekbûyî ne. Zehmet e ku mirov bêje kî herî zêde sûdê werdigire. Û pir mimkun e ku nifşa heyî ya çavdêrên çalak ên siyaseta cîhanê jî nikaribin vê yekê bibinin. Îhtîmalek mezin heye ku revîzyonîzm ji bo demek dirêj di warê têkiliyên navneteweyî de naveroka sereke ya pêvajoya dîrokî be.

Lê berî ku bi hûrgulî esasê nakokiya rewşenbîrî û pratîkî ya ku derdikeve holê bê ravekirin, belkî hêjayî danasîna hin zelaliya termînolojîk e. Wekî din, di çarçoveya pirdengiya wateyê de ya ku di van çend salên dawîn de ji hêla demokratîzekirina domdar a siyaseta navneteweyî ve hatî provokekirin, pirsên ku ji hêla akademîk ve diyar in ji çavdêrên sofîstîke re jî bi tevahî ne zelal in. Zanista têkiliyên navneteweyî sê cureyên bingehîn ên reftarên dewletan li gorî nîzama navneteweyî ya heyî dizane: Hêzên statûya daîmî (statûko), hêzên revîzyonîst û hêzên şoreşger. Nimûnekirina van tîpan; bi mînaka rewşa ku di nîvê sedsala borî de bi derketina Şerê Cîhanê yê Duyemîn re bû, herî hêsan e. Hêzên statuko yên wê demê serkeftiyên sereke yên şerê cîhanê yê yekemîn Brîtanya Mezin û Fransa bûn ku bi tevahî ji rêzika heyî ya tiştan razî bûn.Niha di cîhanê de ne mimkûn e ku dewletek mezin an navîn were dîtin ku wekî armanca xwe hilweşandina bi tevahî nîzama cîhanî ya ku piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn derketiye holê û taybetmendiyên xwe yên sereke di nîvê duyemîn ê sedsala 20’an de wergirtiye, bike armanc.

Ya yekem, tu hêzên mezin di warê berjewendî û nirxên xwe yên bingehîn de bi tevahî xwe şermezar nakin. Em bixwazin an nexwazin, Şerê Cîhanê yê Duyemîn rê li ber yek ji lîstikvanên sereke li derveyî cîhê biryarên mezin digire vekir. Ya duyemîn, hebûna çekên nukleerî di çend hêzên mezin de hewl dide ku êrîşek bibiryar li dijî fermana ku ew bi gelemperî piştgirî dikin bi tevahî bêwate organîze bikin.

Di vê rewşê de, revîzyonîzm di înkarkirina peymana Neteweyên Yekbûyî û belgeyên din ên gerdûnî de wekî bingeha qanûnî ya têkiliyên di navbera dewletan û çareserkirina rewşên nakok de pêk tê. Berê, DYA ya ku hin hevalbendên xwe dikişand, berê jî hewl dabû ku pergala heyî ya qaîde û norman nûjen bike û derxe pêş: di 1999’an de bombebarana Yugoslavyayê, di 2003’yan de dagirkirina Iraqê û bi rastî jî tevahiya pratîka destwerdanên leşkerî hate kirin. Li dijî biryarên Neteweyên Yekbûyî yan jî berovajî raya civata wê ya giştî bû.

Revîzyonîzma Rûsiya û Çîn ber bi wan aliyên nîzama navneteweyî ya nûjen ve diçe ku baştir ji bo xizmetkirina berjewendiyên Amerîka û hevalbendên wê yên ewropî hatine sêwirandin derbas bike. Bêguman di heman demê de Rûsya ji hevalbendên xwe yên Çînê di rewşeke avantajtir de ye. Ji ber ku ji bo wê pirsek tunebûna kontrolê li ser beşek ji axa wê ya serwerî tune ye.

Revîzyonîzma giştî ya siyaseta cîhanê

Mexdûrên revîzyonîzma giştî ew hêzên ku stratejiyek xwe dispêre rêbazên statîk ên dabînkirina berjewendiyên xwe ava kirine.

Mexdûrên revîzyonîzma giştî ew hêzên ku stratejiyek xwe dispêre rêbazên statîk ên dabînkirina berjewendiyên xwe ava kirine. Niha ev di serî de welatên parzemîna Ewropayê ne ku di nav Yekîtiya Ewropayê (YE) de kom bûne û piraniya dewletên Asyaya Başûr -Rojhilatê, di nav civata Komeleya Neteweyên Asyaya Başûr (ASEAN) de yekbûyî ne. Zehmet e ku mirov bêje kî herî zêde sûdê werdigire. Û pir mimkun e ku nifşa heyî ya çavdêrên çalak ên siyaseta cîhanê jî nikaribin vê yekê bibinin. Îhtîmalek mezin heye ku revîzyonîzm ji bo demek dirêj di warê têkiliyên navneteweyî de naveroka sereke ya pêvajoya dîrokî be.

Lê berî ku bi hûrgulî esasê nakokiya rewşenbîrî û pratîkî ya ku derdikeve holê bê ravekirin, belkî hêjayî danasîna hin zelaliya termînolojîk e. Wekî din, di çarçoveya pirdengiya wateyê de ya ku di van çend salên dawîn de ji hêla demokratîzekirina domdar a siyaseta navneteweyî ve hatî provokekirin, pirsên ku ji hêla akademîk ve diyar in ji çavdêrên sofîstîke re jî bi tevahî ne zelal in. Zanista têkiliyên navneteweyî sê cureyên bingehîn ên reftarên dewletan li gorî nîzama navneteweyî ya heyî dizane: Hêzên statûya daîmî (statûko), hêzên revîzyonîst û hêzên şoreşger. Nimûnekirina van tîpan; bi mînaka rewşa ku di nîvê sedsala borî de bi derketina Şerê Cîhanê yê Duyemîn re bû, herî hêsan e. Hêzên statuko yên wê demê serkeftiyên sereke yên şerê cîhanê yê yekemîn Brîtanya Mezin û Fransa bûn ku bi tevahî ji rêzika heyî ya tiştan razî bûn.Niha di cîhanê de ne mimkûn e ku dewletek mezin an navîn were dîtin ku wekî armanca xwe hilweşandina bi tevahî nîzama cîhanî ya ku piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn derketiye holê û taybetmendiyên xwe yên sereke di nîvê duyemîn ê sedsala 20’an de wergirtiye, bike armanc.

Ya yekem, tu hêzên mezin di warê berjewendî û nirxên xwe yên bingehîn de bi tevahî xwe şermezar nakin. Em bixwazin an nexwazin, Şerê Cîhanê yê Duyemîn rê li ber yek ji lîstikvanên sereke li derveyî cîhê biryarên mezin digire vekir. Ya duyemîn, hebûna çekên nukleerî di çend hêzên mezin de hewl dide ku êrîşek bibiryar li dijî fermana ku ew bi gelemperî piştgirî dikin bi tevahî bêwate organîze bikin.

Di vê rewşê de, revîzyonîzm di înkarkirina peymana Neteweyên Yekbûyî û belgeyên din ên gerdûnî de wekî bingeha qanûnî ya têkiliyên di navbera dewletan û çareserkirina rewşên nakok de pêk tê. Berê, DYA ya ku hin hevalbendên xwe dikişand, berê jî hewl dabû ku pergala heyî ya qaîde û norman nûjen bike û derxe pêş: di 1999’an de bombebarana Yugoslavyayê, di 2003’yan de dagirkirina Iraqê û bi rastî jî tevahiya pratîka destwerdanên leşkerî hate kirin. Li dijî biryarên Neteweyên Yekbûyî yan jî berovajî raya civata wê ya giştî bû.

Revîzyonîzma Rûsiya û Çîn ber bi wan aliyên nîzama navneteweyî ya nûjen ve diçe ku baştir ji bo xizmetkirina berjewendiyên Amerîka û hevalbendên wê yên ewropî hatine sêwirandin derbas bike. Bêguman di heman demê de Rûsya ji hevalbendên xwe yên Çînê di rewşeke avantajtir de ye. Ji ber ku ji bo wê pirsek tunebûna kontrolê li ser beşek ji axa wê ya serwerî tune ye.