Polîtîkaya tecrîdî ya vera Rayberê Şarê Kurdî 23 serrîyo dewam kena. Dewleta tirke vera ey yanî vera şarê kurdî tedaya girde ana ca. Bêçareserîye kena vernîya kurdan. Hukmatî key ke kewenê zerreyê dizdîye, key ke meşrûîyetê xo vîndî kenê hêrişê kurdan û rayberê ci kenê. Mîyanê tirkan û kurdan de dişmenîye ramnenê ke îqtîdarê xo vîndî mekerê. Tecrîdo ke girawa Îmrali de yeno meşnayîş birastî hetê sermayedaran ra îdare beno. Konteksê Rayraşiyayîşê Gemlîkî de tecrîd û rolê Ocalanî ser o bi Parlamenterê HDPyî yê Dêrsimî Alîcan Onluyî qisey kerd:
Tecrîdo ke serê Rayberê Şarê Kurdî Abdullan Ocalanî de yeno meşnayîş kamcî wextî de dest pêkerd û hema zî dewam keno? Keremê xo ra tay qala prosesê tecrîdîyo ke senî destpêkerd û hema zî dewam keno bikerê.
Çarçewa çareserîya problemê kurdî de yê ke mîyanê Tirkîya û hêzanê mîyanneteweyan de waştêne polîtîkaya bêçareserîye dewam bikera bi metodanê cîyayan şer de israr kerd. Lobîyê çekan hem domnayîşê şerî wazenê, hem zî wazenê Tirkîya de seba domnayîşê yewperestî, kolonyalîzm û înkarkerdişî şer bibo alet. Nê xususî de 9ê Teşrîna Verêne ya 1998î de komployê mîyanneteweyî û vejîyayîşê Birêz Ocalanî yê Sûrîye ra dima prosesêko newe dest pê kerd. Ocalanî vejîyayîşê Sûrîye de waşt ke na rewşe açarîya firsendêkê aştîye û nê wesîleyî reyde welatanê Ewropa yê cîyayan reyde pêvînayîş bêro kerdiş. La yê ke herinda aştîye de polîtîkaya şerî weçînaye, seba ke Ocalan 15ê Sibata 1999î de teslîmê Tirkîya bêro kerdiş, goş nêda raybazanê huqûqê mîyanneteweyî. Wexto ke qala Ocalanî bena xeylê dewletî goş nêdanê pêameyîşê huqûqî yo ke ê îmze eşte ci.
Ê wextî ra nata dewleta tirke qanûnanê şexsîyan vejena. Girawa Îmraliya ke sere de sey cayêkê tecrîdkerdişî ameyêne weçînayîş, açarîya girawa ke tecrîdê ci pêroyê komelî ser de yeno rayraberdiş û ewro xora pratîkê ci yenê dîyîş.
Tecrîdo ke 23 serrîyo serê Birêz Ocalanî de yeno rayraberdiş, badê serra 2015î de pêro welatî de vila bî. Esasê xo de ferqê tewr girdê ê rojan û ewro ke tecrîd ameyêne rayraberdiş zî no yo. Faktorê esasîyo ke ewro Tirkîya krîzêkê xorî ver de bena, polîtîkayê tecrîdî yê vera Ocalanîyê ke serra 1999î ra nata Girawa Îmraliyî de yenê rayraberdiş, polîtîkayê îflas û şerê vera problemê kurdî yo. Şer tena netîceyêka leşkere nîyo. Eynî wext de na yena manaya ke welat rewşêka awarte ra vîyareno, ekonomî îflas kena û ameyox tarî beno.
Sebebê girankerdişê tecrîdîyo ke serê Rayberê Şarê Kurdî Abdullan Ocalanî de yeno meşnayîş çi yo û şima gore sebebê esasî yê tecrîdkerdişî çi yo?
Ocalan pêvînayîşê peynî yê Îmraliyî de eşkerayîyêka zaf zelale ‘Ez do mîyanê yew hewteyî de problemê kurdî çareser bikerî’ da. Sebebo ke eşkeno nê çîyan vajo oyo ke xeylê hetan ra xo, şarê xo, rêxistina xo û dewleta tirke baş waneno. No wendiş bi vatişê ci ‘hêz’ dano ci.
Sebebê tecrîdê girankerdeyîyo ke serê muxatabê çareserîya problemê kurdî Ocalano ke prosesê çareserîye de seba aştî û demokrasî xeylê kedê girdî dayî, bêçareserîye ya. Heta na nuqtaya ke ma ameyî de ma dî ke nê şertî seba kesêkî nîyî, pêroyê welatî de vila bîyî. No tecrîdo ke dewleta tirke vera Ocalanî rayra bena, eslê xo de vera pêroyê şarê kurdî rayra bena.
Seba ke rejîmo newe ke badê serra 2015î de awanbîyayîşê ci xorî bî û badê referandumê 2016î bî sey dezgehî, hetê kesêk ra bi rayîrê qesrî ame pîrozkerdiş. Ma prosesêkê winasî de ciwîyenê ke her vatişê Erdoganî sey qanûn yeno dîyîş û fehmkerdiş. Sîstemo neweyo ke hetê ortaxîya AKP-MHPyî ra ame awankerdiş de îradeyê Erdoganî yê seba îqtîdarê xo tena nêbî sebeb ke şert û mercê welatî bibîyî xirab. Nê xususî çarçewa hîssanê dişmenîya kurdî de Rojhelatê Mîyanênî de rayîrê pêkewtişanê neweyan akerd.
Seba domnayîşê şerî, şerêko newe, seba ke kayê sîyasîyî bêrê nimitiş zî kayê neweyî, hîkaye û heta darbe sey hewcedarîye ameyî dîyîş. La badê demêk na rewşe êdî fek timbîyayîşê xora vera da û ver bi rijnayîşî şîye. Seba ke netîce bêra bedilnayîş, lazim o rayîr bi temamî bêro bedelnayîş û hetê demokrasîye de gamêk bêro eştiş. Rejîmo bîyaye hetê şer, rant, tecrîd, gendelî û pelçiqnayîşî de israr keno.
Alîcan Onlu şima rewşa mevcute ya Rojhelatê Mîyanênî û Kurdistanî senî vînenê û analîz kenê? Şima gore do netîceya na rewşe senî biba?
Çi heyfo ke bi hawayêkê kilmî merdim nêeşkeno cewabê nê persî bido û analîz bikero. Rojhelato Mîyanên laboratuwarêko ke tede kayê textan kêmî nêbeno, cigêrayîşê enerjîya newe binpaykerdişê hegemonîyan mecbur keno, rêxistinê îstîxbaratî mîyanê komployanê zafan de yî, serê bawerî ra hesasîyetê komelî reyde yeno karkerdiş, şero ke yeno waştiş etnîsîteyê cîyayî mabenê xo de şer bikerî, rişîyayîşê gonîya birayîye kêmî nêbena, hêzê dinya wazenê şerê xo welatanê bînan de dewam bikerî, yo!
Hetêk ra kayê Îsraîlî estê, hetekê bînî ma benê şahidê hîrakerdişê hegemonyayê Îranî. Rojhelato Mîyanên dişmenîya kurdan yê Tirkîya vera wazeno heme destkewteyanê kurdan pêroyê Rojhelatê Mîyanênî de bifetesno û krîzî reyde mîyanê rêxistinanê mîyanneteweyan de xo rêca virazo.
Rojawan wayîrê potansîyelêkê winasîya ke zerrîya Rojhelatê Mîyanênî û Kurdistanî de ca gêna. Bi dayîşê bedêlanê giranan şarê kurdî herême de destkewtişanê girdan fîna dest. Qet şik çin o ke destkewtişê ke ameyî destfînayîş seba awankerdişê cuyêka antî-kapîtalîste têkoşenê. Na rewşe rayîr dana hêzanê dinyaya ke tawîzan bidî Tirkîya.
Hetê bînî de Rojhelatê Mîyanênî de xeylê rêxistinê perewerî yê verên û neweyî bi hawayêkê cîyayî vejîyayî raşte. DAIŞ, AAS yan zî Heşd El Şaabî yê ke tewr zêde yenê zanayîş înan ra çend hebî yê. Dewlet û hêzê dinya herême de bi hetkarîya nê rêxistinan hewl danê newe ra herême dîzayn bikerê.
Pirgirêka kurde de rol û mîsyonê Rayberê Şarê Kurdî Abdullan Ocalanî çi yo? O seba çi mifteyê çareserîye yo?
Mi cewabanê verênan de kismêk cewabê nê persî da. La ma reyna zî kilmvateyêk vajê. Ocalan aktoro ke herême tewr baş waneno yo. Tebîî wendiş û baş analîzkerdişê herême tena serê xo bes nêkeno. Ganî hêz bibo. Birêz Ocalan hema zî tesîrêkê zêdeyî serê rêxistina xo ser de virazeno. Vera înan de dewlete bi xo zî hêzê Ocalanî wazena û polîtîkaya nêvînayîşî rayîr bena. Sîyasetmedarê tewr zexmî yê nê welatî zî qet nênimnenê ke ê Ocalanî ra tesîr benê.
Şarê kurdî her firsendî de cayê Ocalanî ano ziwan. Hûmara îmzeyanê ke kampanyaya îmzeyan de ameyî dîyîş ra bigêrê heta siloganê ke roşanê Newroze de ameyî berzkerdiş, nê heme çîyî raştîya kesê ke ê verik kerdî nişan dano.
Muameleyê ke mifteyê pirsgirêka kurde Ocalanî rê yenê kerdiş qey rayaumumîya dinya de nêbenê rewşa rexnekerdişî? Vera na rewşe de bêvengîyêka pêroye esta. Çira CPT wezîfeyanê xo nêano ca û bêvengîya xo nêxeripneno?
Wayîrvejîyayîşêkê rayaumumîya dinya de yeno zanayîş ra tepîya wayîrvejîyayîşêk esto. Nînan ra ma tena çend nimûneyan bidî. Xelatê ke hetê tayê şaredarîyanê Îtalya ra ameyî dayîş, rayîrşîyayîşê seba Ocalanî yê pêroyê welatê Ewropa, Rûsya, Kanada, Japonya û xeylê welatanê Rojhelatê Mîyanênî de vengê ke “Ocalanî rê Azadî” yê ke kongreya “Yewîya Perwerdeyî ya Neteweyî ya Îngîlistanî” pêameyî de berz bîyî nînan ra tena çend nimûne yê.
Kapîtalîzm sîstemêko ke bi hawayê pêroyî xebetîyeno. Coka ra dezgehê resnayîşî yê ke parçeyêkê nê sîstemî yê, seba menfîetanê xo nêwazenê dewletanê ke înan pawenê yan zî paştî danê reyde bikewê nakokî. Hetê bînî de wayîrnêvejîyayîşê qerarê ke rêxistinanê mîyanneteweyan girewt zî nê semedî ra yo. Mîyanê înan de tewr bi qerardar û namdar Mehkemeya Heqanê Merdiman a Ewropa (MHME) û CPTyî yê.
Mabenê dewleta tirke û nê rêxistinan de kayê ortaxî yenê kaykerdiş. Nimûne zî CPT serra 2019î de şî Îmrali û çimdarî û pêşnîyaranê xo pare kerdbî. Tebîî Tirkîya goreyê qeraranê ke endamê CPTyî ya, tênêgêraye. Demêko kilm tecrîd da vindertiş û destûr da ke Ocalan û avukatî yewbînan bivînê. La 7ê Tebaxa 2019î ra dima reyna pêvînayîşê avukatan û Ocalanî ameyî qedexekerdiş. A roje ra dima şert û mercê tecrîdî giranêr bîyî û girêdayeyê ci bi hawayêkê paralelî zextê welatî zî zêdîyayî. Hetê ekonomî de corî ra ancîyayîşê cêrî virazîya û ekonomî xetemîya.
Çalakîya 12ê Hezîrane de armancê şima çi yo? Keremê xo ra tay qala bernameyê rayîrşîyayîşê 12ê Hezîrane bikerê.
Sebebo ke tecrîd heta nika nêameyo şikitiş ra yew zî no yo. Ma hetê têkoşînî de kêmî manenê. Ma hetê tecrîd û bêçareserîya problemê kurdî, domnayîşê tecrîd û krîzê ekonomî, tecrîdî reyde pêroyê çimeyî dayî sanayîyê şerî, rijnayîşê demokrasî û berzbîyayîşê yewperestî de nêeşkayî pêroyê Tirkîya rê rewşe bidî vatiş. Ma nê xususî de kêmî mendî. Tebîî ganî nê kêmanîyî nêrê a manaya ke çîyêk nêameyo kerdiş. Ganî ma heqê ci bidî ke xeylê çîyî zî ameyî kerdiş. Grevê vêşanîya ke hetê Leyla Guvene ra ame dest pê kerdiş û heme cayan de bî vila, înan ra yew o.
Hetê bînî de ma prosesêkê winasî de yê ke ganî dîyalogê mabenê kurdan zêde bibo û aktorê wayîrê hêzî zî hîna zêde vengê xo berz bikerê. Ganî vera rêxistinanê kurdan ê ke raşte raşt paştî û serkêşîya polîtîkaya dewleta tirke kenê de hîna zêde tecrîd bikewo rojeve û berpirsîyarî ferz a.
Ma Rayîrşîyayîşê Gemlîkî de tewrê nê nuqtayanê ke ma hûmartî reyde wazenê nê çîyan dekerê rojeve. Ganî welat hîna zêde bêro munaqaşekerdiş, mîyanê dewlete de mendo se aktorê wayîrê bi aqilê rasyonelî newe ra bifikirê, ganî partîyê siyasî yê ke tîfaq mabenê xo de viraştî rê cîddîyetê problemê tewr giran ê welatî ke ê nêvînayîşî ra yenê bêro nîşandayîş, tecrîd verê ke bireso yewna merheleyêka girane ganî her çekuyê ke ron sawnenê nanê îqtîdarî de gamêk bêro eştiş û babetanê rojeve dekerî rojeve.
Azadîya fîzîkî ya Ocalanî seba çi ferz o û ganî seba çi bêro azadkerdiş?
Vîşêrê babetanê ke mi persanê verênan de cewabê ci da rê îlaveten, ma eşkenê vajê ke Ocalan aktorê tewr xurt yê xebata yewîya netewe ya Kurdan o. Seba yewîya cografyaya Kurdistanî ke parçe bîyo, lazimî bi çareserî esto ke yewîya netewe-dewlete ser bikewa. Birêz Ocalan demê vîyarteyan de seba yewîya netewe vengdayîşê zaf cîdîyan da û averşîyayîşê cidî virazîyayî. La înanê ke menfîetê xo yê tengî û keyeyî fikirîyayî no proses xeripna. Ganî kurdê ke nika mîyanê nakokîyan de yê û wayîrê zemînê dîyalogî yê problemin ê, na rewşe ra bivejê. Helbet no zî ganî hetê kesê ke wayîrê vatişan ê ra bêro kerdiş.
Hetê bînî de çareserîya problemê kurdî bi demokratîkbîyayîşê Tirkîya reyde, demokratîkbîyayîşê Tirkîya zî bi çareserîya problemê kurdî reyde girêdayeyo. Birêz Ocalan hetê çareserîya problemê kurdî de aktorê tewr muhîm ê muzakereyî yo. Peynîkerdişê tecrîdî û destfînayîşê azadîye tena azadîya merdiman nîyo, eynî wext de yeno manaya şert û mercê welatî ke ver bi demokratîkbîyayîşî şino.
