Hurrîyan ra hata nika kurdî serê erdê xo de têkoşînê estbîyayîşî kenê. Vera hîtîtan, asuran, persan, ereban û tirkan bi seserran o şerê bêhempayî rayra benê. Armancê şarê kurdî dîyar o. Ê wazenê serê erdê xo de bi azadî biciwîyê. Ê wazenê zonê xo de perwerde bikerê û ameyoxê xo dîyar bikerê. Labelê kolonîzekerdoxî destûr nêdanê û wazenê ke estbîyayîşê kurdan çin bikerê. Hemverê serdestan bêguman zon xeylê muhîm o. Zon esteyê têkoşînê azadîye yo. Na hûmare de ma bi nuştox û edebîyatkar Wusênê Gestemerdeyî derheqê rewşa zonê kirmanckî de qisey kerd.
Merheba mamoste, wareyê zonê kirmanckî de xeylê xebatê şima estê. Ê bêguman seba wendoxan zaf rûmetin ê. Ez wazena bizanî ke şima key û çayê dest pê nuştişê kirmanckî kerd?
Sere de ez şima kedkaranê rojnameyê Xwebûnî, kesanê ke seba raxelişîyayîşê welatê xo, kesanê ke seba zon û kulturê xo sereyê xo dejnenê û xizmet kenê rê; domanê ke zonê dayike ra bêpar mendê rê hezkerdiş û hurmetê xo vana. Oncîna 4ê gulane de qirkerdişê Dêrsimî amebî yadkerdene. Bi na wesîle ez verê rayberanê Dêrsimî de bejna xo kena çewt. Nika bêrîme babeta ma. Mi key dest pê nuştişê kirmanckî kerd? Serra 2000 bî. Mi o taw şîîrêke nuşte. Key ke mi nuşte, a roje roja mayan bîye. A roje ez şîya teber ke nan bîgêrî. Mi dî ke her kes kewto dora gulan. Yanî ê wazenê mayanê xo rê gule bihêrînê. Tebîî ez kî zaf xemgîn bîya. Mi kî seba maya xo bi kirmanckî şîîrêke nuşte.
Kotî de yan kamcî suke de bî?
Almanya de suka Berlînî de bî.
O waxt maya şima weş bîye?
Nê, mi maya xo zaf serranê qijan de kerde vîndî. Serra 1980î de maya mi şîye rehmet. Ma pêro zaf qij bîyîme. Ez 10-11 serre bîya. Tebîî bêmaye bîyîme pîl. O dej zerreyê ma de mend. Hata na roje şîîran de nê hîsanê xo anîme zon.
Ez wazena ma tenê kî asteyê zonê ma ser o qisey bikerîme. Bi şima zonê ma nika kamcî aste der o? Peynîya zonê ma yo se bibo?
Tebîî ma pisporê zonî nîyîme. Ma têna nusenîme. Ez bixo derheqê rewşa zonî de xeylêk probleman vînena. Naye ra ver mi derheqê zonê kirmanckî de Grûba Xebate ya Vateyî rê mektubêka yakerde rusnabî. Mi uca de vat ke “tayê çîyî estê, ma înan ser o nîqaş bikerîme û bifikrîme.” Mîsal alfabeya ma de tayê problemî estê. Oncîna derheqê rojanê hewteyî û nameyanê aşman de problemî estê. Ju kî xeylêk çekuyan ser o nîqaşî estê. Mi vat ke ma nê babetan ser o qisey bikerîme. La o hênî mend.
Na mektube şima key nuşte?
Ez bawer kena ke 2 yan 3 serrî ra ver bî. Mi bi raya medyaya sosyale yanî “Dersiminfo” nuştbî.
Şima rê cewab ame?
Nê, mi rê cewab nêame. Tebîî ez nêzana ke înan ra kesî na mektube wende yan nêwende. Mi bi hawayêkê dîrektî Grûba Vateyî rê nêrusnabî. Seke mi vat, a mektubêka yakerde bîye û mi medyaya sosyale de parekerdbî. Waştiş û pêşnîyazê mi estbî. Zonê ma rastî hem hetê nuştekî hem kî hetê fekkî ra tengîye der o. Ma çiqas kitab vejîme, hende emrê zonê xo kenîme derg. La no bes nîyo. Çike no zon hetê domanan ra nêno qiseykerdene. Temînatê zonî yo ke hetê domanan ra nêno qiseykerdene çin o. Heya ewro xebatî zaf ê. Her kes çengeyê xo de çîyêk keno. Ê pêro pîya weş û war bê. Ju kî zonê ma sey zonê fermî nêno qebulkerdene. Yanî ma wayîrê zonê perwerdeyî nîyîme. No zaf problemo girs o. Ganî ma seba naye têkoşîn bikerîme.
Eke zonê dayike de perwerde bêro dayene, o waxt keyeyî yo se bikerê? Yanî şar o eleqe bimusno?
Tebîî mordem nêşîkîno nê xususî de çîyêk vajo. Ma na çarçewa de wayîrê tayê tecrubeyan îme. Îta de Berlîn de heqa ma esta, ma şîkînîme dersa kirmanckî/zazakî bidîme. Ma ju mekteb de dersa kirmanckî kerda ya. Hata ke ma 7-8 domanî ardî pêser, zaf zehmetîye ante. Şarê ma wayîrê zonê xo nêvejîyeno. Seba ke ma na heqe ra bêpar nêbîyîme, zar û zor ma 7-8 domanî ardî pêser. Meşte bi zonê ma perwerde bidîyo, şarê ma yo zêde eleqedar mebo. Eke ma vanîme “zon kamî ya”, o waxt ganî yo ke mordem wayîrê kamîya xo vejîyo. Eke ma vanîme “zon welat o”, o waxt ganî yo ke mordem wayîrê welatê xo vejîyo. Hama çi heyf ke şarê ma xo rê wayîrîye nêkeno. Şar derheqê zonê xo de zêde hişyar nîyo.
14ê gulane de weçînayîşî qewimîyayî. Parlamento de zêde vurîyayîşî nêbîyî. Îqtîdarê AKP-MHPyî hema kî parlamento de wayîrê zafêrîye yo. Tebîî çend rojî dima weçînayîşê serokkomarîye yo dideyin o bibo. Eke Kiliçdaroglu qezenç bikero, o waxt hukmato newî yo bêro ronayene. Bi şima no hukmat o şertanê ma aver bero?
Zon heqa merdimî ya. Yanî ê na heqe bi xêrê xo nêdanê ma. Na heqa ma ya. Çi heyf ke bi serrano ma na heqe ra bêpar mendîme. Nika têna dersa weçînite qîm nêkena. Ganî yo ke no zon mekteban de zono perwerdeyî bibo. Seba naye kî ganî zanox û roşnvîrê ma dest bidê jubînî, paştî bidê jubînî. Komele û dezgehê ma bêrê têlewe. Nê pêro xebat ê. Ganî nê xebatî bêrê kerdene. Ez bawer nêkena, nika destê ma de seba zonê perwerdeyî materyalî çin ê. Ma hema amade nîyîme. Seba sinifa juyine yan dideyine estê, la hîrê û çarine rê amadekarîye çin a. Ganî îmkan bibo. Seba nê karî wa tayê kesî bixebitîyê û materyalan amade bikerê. Têna bi paştîdayîşê ma nêbeno.
Tebîî hukmatê newî ser o giranîya Partîya Çep a Keske kî bena. Bitaybetî derheqê zonê ma de vileyê partîye de baro girs esto. Şima parlamenteran rê kamcî pêşnîyazan kenê? Seba zonê ma wa ê se bikerê?
Parlamenterê ma bêguman wayîrê mesuldarîye yê û zanê senîn têbigêrê. Ez qet bawer nêkena ke ê xo peyser bigêrê. Ê yo parlamento de têkoşîn bikerê. Xora armancê ma çik o? Mekteban de zonê ma de perwerdegirewtiş o. Ez hêvî kena ke parlamenterê ma yo nê armancî teqîp bikerê.
Ju kî çend aşmî tepîya weçînayîşê şaredarîyan esto. Şaredarîyî yan îdareyê herêmî bêşik seba zon û kulturê ma girîng ê. Bi şima şaredarîyî wayîrê kamcî rolî yê?
Hêvîya ma esta ke îqtîdarê AKP-MHPyî yo nê weçînayîşanê herêmî de qels bibo û şarê ma nê zulm û zordarîye ra raxelisîyo. Şaredarîyê ma ganî yo ke derheqê zonî de hîna zêde bixebitîyê. Ma vajîme cayê sey Dêrsimî de naye ra ver, key ke şaredarîye destê HDPyî de bîye, o wext şaredarîye çarçewa zon û kulturî de rind xebitîyêne. La ewro ez qayît kena, Dêrsim de birêz Maçoglu qet rind nêxebitîyeno. Mi ra nêaseno. Ez bixo çîyêk nêvînena. Nika wa citkarîye ve heywankarîye teşwîq bikero. La seba ma raver zon lazim o. Raxelişîyayîşê zonî her çî ra muhîmêr o. Bêzon nêbeno. Mordem bêzon senîn weşîya xo biramno. Ewro ma rind zanîme ke zon binê xeta vîndîbîyayîşî der o. La xizmet çin o. Coka ez hêvî kena ke weçînayîşê herêmî de şaredarîya newî bêro îqtîdar û seba zonî gamanê şênberan bierzo. Cayê sey Dêrsimî de zon nêno qiseykerdene û na rewşe dej dana ma.
Gelo suka şima Gimgim de rewşe senîn a? Uca de şar kirmanckî qisey keno?
Gimgim de goreyê Dêrsimî şar hîna zêde kirmanckî qisey keno. La uca de kî domanî qisey nêkenê. No problem uca de kî qewimîyeno.
Reyna ma abigêrîme suka Berlînî. Şima xeylê waxt o uca de ciwîyenê? Gelo xebatê zonê ma uca de senîn şonê? Ju kî şarê ma mabênê xo de zêde kirmanckî qisey keno?
Îta de ju enstîtuyê ma esto. Enstîtuyê Zon û Kulturê Kirmancan o. Ez kî endamê nê enstîtuyî ya. No enstîtu teqrîben 20 serrî yo xizmetê kirmancan der o. Da 300 endamê nê enstîtuyî estê. Nê hevalê ma pêro kî kirmanckî de eleqedar ê. Ê edebîyat û muzîk ser o xeylê xebatanê rûmetinan kenê. Tayê şîîran nusenê, tayê kilaman vanê. Yanî rewşe îta de xeylê rind a. Ma par serrgêra 20. a enstîtuyî fîraz kerde.
Gelo Berlîn de nufusê kirmancan çiqas o?
Îta de xeylê kirmancî estê, la hûmare zêde nêzanîme.
Şima homa kursê kirmanckî danê?
Heya kurs danîme. Mamoste Lerzan Jandil xeylê waxt o cemxane de dersan dano. Ju kî tebîî îta de naye ra ver atolya zonî estbî. Ma zonî ser o xebitîyêne. Ma bi endamanê enstîtuyî ameyêne têlewe û zonî ser o kombîyayîşî viraştêne. Na atolye xeylê feydedar bîye. Ma uca de mabênê xo de derheqê çekuyan de tayê nîqaşî kerdêne. Derheqê nuştiş û qiseykerdişî de eke problemê ma bibîyêne, ma înan ser o nîqaş kerdêne. Enstîtuyê ma hata nika xeylêk kitabê domanan çap kerdî. Demê nêzdî de oncîna bi nameyê enstîtuyî di kitabê bînî vejîyenê. Yanî xebatê kirmanckî dewam kenê. Ma hêzê xo danîme ci.
Şima de çarçewa zonî de bi şexsî kamcî planî estê? Demê nêzdî de kitabê şima yê newî vejîyenê?
Xora şîma zanê, 3 serrî ra ver kitabêkê min o bi nameyê “Xezala Koyê Bîngolî” weşanîya. Demê Korona Vîrusî de weşanîyabî. Nika ez kitabê xo yê dideyinî ser o xebitîyena. Ez wazena meqaleyanê ke hata nika mi nuştî ra tayê çîyan weçînî û înan ra kitabêk virazî. Ju kî ez şîîran ser o xebitîyena. Yanî ez wazena şîîran ra kî kitabêk binusî. Ma qayît bikerîme, dem çi musneno.
Bi şima edebîyatê kirmanckî nika qîm keno? Nuştoxî berhem anê?
Raverşîyayîşê edebîyatê kirmanckî zaf hol o. Nê serran xeylêk romanî û şîîrî nusîyayî. Kitabê sanikan vejîyayî. Hevalê ma seba zonî xizmetê rindî kenê. Rewşe rind a. La seke mi vat çi heyf ke zon hetê domanan ra nêno qiseykerdene. Ma çîyêkî nusenîme û anîme werte. La uca de maneno. Zêde vila nêbeno, nêreseno cayêkî û nêreseno armancê xo.
Ma giran giran yenîme peynîya roportajî. Ma şîkînîme çekuyanê şima yê peyênan bigêrîme?
Ez reyna vajî, ganî nê xebatê erjayeyî zêde bibê. Qanal, rojname û kovarê ma şenik ê. Ganî nê çîyî zêde bibê. Ganî ma xebatanê xo binê serbanêkî de bikerîme. Ma nîya jubînî ra hêz gênîme. Ganî mordem zonê xo de haşt û raşt bibo. Nê xususî de mi şîîrêke nuştbî, ez wazena aye ra tayê rêzan şima rê biwanî.
Kerem bikerê!
Gelo çend kesî ziwanê xo de haşt û raşt ê,
Şima ke hewl ê, rey xo ra persenê na perse,
Çene! Law! Mekerê,
Behte şima der a,
Heyf o, guna yo no ziwan,
Nê ziwanê xo yê qedîmî rê ne xayînîye ne kî xirabîye bikerê!
Bi tirkîya xo ne ma, ne kî şarê ma êndî mexapnê!
Bes o êndî zûrê şima, bes o êndî tofan û bobelatê şima…
Wusênê Gestemerde kam o?
Serra 1971î de dewa Gestemerdeyê Gimgimî de ameyo rîyê dinya. Domanîya ey Gestemerde de vêrda ra. Panc serrî dibistana dewa xo de wand. Mektebo mîyanên yew serre Gimgim de, di serrî kî Uskira (Çaylar) de wand û serra 1985î de mezun bî. 1990 ra nat Ewropa der o. Endamê Enstîtuyê Ziwan û Kulturê Kirmancan ê Berlînî yo. Serra 2000î ra nat meqale, hîkaye û şîîran nuseno. Bi nameyê “Xezala Koyê Bîngolî” kitabêkê ci yê şîîran weşanîya. Şîîra ey a bi sernameyê “Ez kam a?” xelate girewte. TV 10 û CAN TV de çend bernameyî viraştî û nika kî bi nameyê Xeta Sûre medyaya sosyale de bi kirmanckî bernameyêk amade keno.
