Tarîxê Kafkasya bêguman xeylê derg û xorî yo. Bitaybetî Başûrê Kafkasya xeylêk sîvîlîzasyon û neteweyan rê wayîrîye kerdo. Nê rojan Qerebax de alozîyêka girde est a. Hem armenîyî hem zî tirkê Azerbaycanî serê erdê Qerebaxî de tayê îdîayan îfade kenê. Yew het vano Qerebax aîdê armenîyan o, heto bîn vano ke aîdê tirkanê Azerbaycanî yo. Labelê kes qalê kurdan nêkeno. Ma biewnê gelo Karabag tarîx de ê kamî bî?
Verî ma biewnê Azerbaycan rê. Serokê Azerbaycanî Îlham Alîyev merdimo ke wayîrê ruhê hêrişkarî yo. Îdarekaro ke hêrişkar o, qetî sucdar o. Seba ke sucanê xo binimno, polîtîkaya şerî ano ca. Nê semedî ra şerê Qerebaxî çend rey bi destê Alîyevî şuxilîya. Şer her tim vîr û hişê merdimî bedilneno. Destê Alîyevî gemarin o. Azerbaycan de bertîl, merdimperestîye, bêrayirîye û bêusûlîye estê. Seba ke şar hesabê nê sucan nêperso, şer sey “morfînî” yeno şuxilnayene. Alîyev şerê Qerebaxî sey “xelisnayox” hesibneno. Qestî ziwanê mîlîtarîst û hêrişkarî xebitneno. Ey çend hewteyî verî vatbî ke têna Qerebax nê, gola Sevanî, Erîvan û herrê Armenistanî yê bînî erdê înan ê kan ê. Dima ra vat ke ey game bi game do erdanê xo yê kanan bigêrê. Yanî Alîyev dano zanayene ke ê do na seserre de Armenistanî pêro îşxal bikerê. Semedê resayîşê nê armancê xo Tirkîya ra zî do paştî bigêro. Rixmo ke Azerbaycan dewleta seserre ya, Alîyev bêtedemendişî vano ke nê şaristanî aîdê înan ê. Tayê tarîxnasê tirkî nusenê ke estbîyayîşê tirkan şino heta wextê Îskîtan/Sakayan. Beno ke o dem zî tayê keyeyan koç kerd Qerebax. La no zêde şênber nîyo. Ma eşkenê vajê ke tirkî bi girseyan seserra XI. de ameyî herêma Qerebaxî. Tewr zîyade nusîyeno ke Hukumdarê Selçukîyan Alparslanî na herême sey germîyan şuxilnayêne. Yanî tarîxê ameyîşê tirkan goreyê armenî û kurdan xeylê newî yo. Rixmo ke no zanayîş esto, nijadperestê tirkî qasê Kerkukî vanê ke Qerebax têna welatê tirkan o.
Estbîyayîşê armenîyan
Qerebax de seke ma vat têna tirkî çîn ê. Tarîxê estbîyayîşê armenîyan xeylê kan o. Fikrîyeno ke wextê Urartuyan ra nata armenîyî uca de ciwîyenê. A herême de armenîyan dewletî zî ronayî. Mîsal demê Akamenîdan de Armenistan sey satrapîye girêdayîyê Akamenîdan bî. Dima ra merdim vîneno ke ÎV. seserra IV. de Qiralîya Armenistanî awan bîye. Na qiralîye ÎP. heta seserra V. weş mende. Bêguman binê kontrolê na dewlete de erdê Qerebaxî zî estbî. Armenîyî xora Qerebaxî rê “Artsakh” vanê. Nameyê Artsakhî xanedanîya peyêna Qiralîya Armenistanî de zî şuxilîyabî. Bikilmî şaristananê Qerebaxî de kultur, tarîx û mîmarîyê armenîyan zî esto.
Kurdê Qerebaxî
Bêşik mîyanê dînamîkanê Qerebaxî de kurdî zî estê. Baxusus rojawanê Qerebaxî (Laçîn, Kelbecer/Kelbajar, Kubatli/Gubatli) de demê Yewîya Sovyetan de xeylêk kurdî ciwîyêne. Derheqê nufusê înan de tayê dayeyî estê. Ma vajê serra 1924î de Kurdistanê Sûrexî ser o raywanîyêke virazîyaye. Na raywanîye de ma vînenê ke hema hema 40 hezarî kurdî uca de ciwîyênê. Hem G.F. Çursîn hem zî Y.G. Pçelîna tewrê raywanîye bîbî û na hûmare tesdîq kenê. Badê cû hûmaritişê nufusî yê 1926î yê Yewîya Sovyetan de zî ma raştê na hûmare yenê. Bêşik estbîyayîşê kurdanê Qerebaxî têna bi seserra XX. sînordar nîyo. Tayê cigêrayoxî heta demê hurrî-mîtannîyan zî benê. Xora yeno zanayene ke Başûrê Kafkasya de kurdan tayê dewletê xanedanî awan kerdî. Mîsal erdê Nahçivan û Armenistanî de ÎP. serranê 590-705an de Dewleta Mîhranî estbî. Dima seserra IX. de şaristanê Berdeyî de Dewleta Deysemîyan ameye awankerdene. Berde ewro mîyanê sînoranê Azerbaycanî de yo. Bado serranê 951-1164an de Gence de Şeddadîyan îqtîdarê xo ramit. Bi no hawa kurdî na herême de her tim estbî.
