Kurd weke neteweyeke azadîxwaz ji dîroka xwe hez dikin. Yên ku ji dîroka xwe jî hez dikin bi hemû tevkujî, ferman û dûrxistinên ji axa wan a dêrîn re ne dimirin û ne jî hez û hêvîyên ji serxwebûna welatê xwe re winda dikin. Navê “Komar”ê di dîroka Kurdistanê de pir hatiye bihîstin. Ji Agirî heya Mehabadê, ji Amedê heya Kerkûkê, ji Ûrmiye heya Kobanê ew nav xemla rûpelên têkoşîna kurdan bûye. Komar îro weke navê xortan jî gelek rûpelên dîroka Kurdistanê bi bîra me tîne dema ku zarokekî 16 salî di şoreşa Jin-Jiyan-Azadî de li bajarê Serdeştê hate şehîdkirin.
Komara sala 1946’an li pareke axa me xwedî bihagiraniyeke siyasî-civakî û dîrokî ye. Salvegera damezirandina komara Kurdistan a sala 1946’an li Mehabadê gelek nav û destkeftên mezin bi bîra me tîne. Gelek kesên kurd û biyanî tim pirseke wiha dikin: Gelo sir û esrarên vê rastiyê çi ne ku li pey derbasbûna dehan salan roja 22´yê rêbendan an jî 22’ê kanûna sala 1946’an ji hişê kurdan winda nabe? Bi dîtina min bersiva vê pirsê dikare di çend xalên jêr de bê beyankirin:
Rêberên kurd li rojhilatê Kurdistanê hem bi doza xwe re û hem jî bi gel re rûrast bûne. Di xweşî, nexweşî, xebat, şer û şikestanan de gel di destê dijmin de nehiştine, li kêleka wan mane. Di mercên herî dijwar de bixwe bi tenê mane lê nexwestine di hevdîtin û dadgehan de ne xwe sivik bikin û ne jî hêvîyên gelê xwe bişkênin. Mînaka vê yekê Simkoyê Şikak û Pêşewa Qazî Mihemed in.
Berdewama mîraza Qazî
Komar tenê bi ragihandina xwe re destkefteke dîrokî bû û tevî temenê xwe yê kurt weke Hikumeta Milî ya Azerbaycanê bi dawî nebû. Ew yazdeh meh tim hatin bîra civaka rewşenbîr û siyasetmedarên kurd û pê re weke kultureke siyasî-dîrokî bû malê civakê jî. Di warê siyasî de bû sedem ku êdî partiyên siyasî bi nasnavê “demokrat” li pey sala 1945’an li Başûr, Bakur û Rojava jî li Kurdistanê dest bi xebatê bikin. 16’ê tebaxa sala 1945’an Hizbî Demokratî Kurdistan(HDK) cihê Komeley Jiyanewey Kurd(J.K) tije kir û salek şûnde jî li başûrê Kurdistanê rewşenbîrên weke nemir Îbrahîm Ehmed û Mistefa Barzanî di dema vegera xwe de Partiya Demokrata Kurdistanê (PDK) ava kir. Şaxên wan du partiyan bi derbasbûna salan re li bakur û rojavayê Kurdistanê jî hatin damezrandin. Navên weke Osman Sebrî, Cegerxwîn, Dilbirîn, Haco Axa, Dr. Ismet Şerîf Wanli, Dr. Qasimlo û dehan kesayetiyên din bi kar û xebata wan partiyan re ketin nava rûpelên dîrokê.
Îro li başûrê Kurdistanê ku statuyek heye û heya radeyekê ji dagirkeriyê rizgar bûye, berdewamiya heman ezmûna komarê û weke destkefteke wê pêvajoyê ye ku ji salên 1940’an û şûnde li rojhilatê Kurdistanê dest pê kir.
Xwendingeha Qazî Mihemed a kêmtemen lê tije azmûn û destkeft rêbazên fêrbûnê zêde û berfirehtir kirin. Ew serokkomarekî fedakar, siyasetzan û dûrbîn bû. Ji ber vê yekê jî guman tune ku komarê tevî temenê xwe yê kin bandoreke demdirêj li ser dîroka “ramanên kurdayetiyê” kiriye û ew doz îro jî berdewame. Dema me dît rêberên “şoreşa Rojava” bi îlankirina sîstema kantonan re bangeke wiha kirin:” Em rêbaza Qazî Mihemed û şehîdên doza azadiyê berdewam dikin”.
Destkeftiyên mezin
Komara Kurdistan werçerxaneke bingehîn a ber bi modernîte û dawîanîna gelek rêbazên kilasîk di xebata siyasî a li Kurdistanê bû. Ji ber vê yekê jî ew navê pîroz bêtir nîşanên tirsa dijmin ji kurd û Kurdistanê dide xûyanîkirin. Mînaka vê yekê du dewletên Tirkiyê û Îranê ne. Ji ber ku komara Kurdistan ji roja çêbûna xwe û heya roja îro jî ji komara Tirkiyê demokratîktir bû hem hingî û hem jî niha hemû rêberên hikumeta Tirkiyê ji navê wê ditirsin. Li Îranê ger kesek bixwaze pirtûkekê yan jî tiştekî li dor “pirsa kurdan” çap bike, ger navê Komara Kurdistanê di nivîs û mijarên lêkolînî de hebin, yê were sansûrkirin.
Hewldanên ji bo biçûkkirina navê komarê gelek bûne ku hê jî berdewam in. Destkeftên wan 333 rojan wisa mezinin ku “dijminên navxweyî û biyanî” dixwazin wî navî sivik û biçûk bikin. Û ev jî nîşana mezinatiyê ya rêber û rêbaza demokratîk a wê komarê ye ku dijmin berevajî vê yekê difikire.
Bandora kar û xizmetên serdema komarê di warê perwerde û çandî de bû sedem ku rêbazeke wêjeyî a xemilandî bi helbestên şoreşgerî û hunera protestoyî di bin pêşengiya rewşenbîrên weke Hêmin Mûkriyanî, Hejar Mûkriyanî, Hesen Qizilcî û Ebdurehman Qizilcî de ava bibe. Vê rêbaz kir ku çîna rewşenbîrên kurd hinek hesabê xwe ji rewşenbîrên Îranê û ereb cuda bikin.
Navên weke: “Ey Reqîb, Pêşmerge, artêşa milî, Pêşewa û Yekîtî Yayanî Kurdistan û hwd” ji damezrandina komarê û pê de ketin jiyan û hebûnê.
Baweriya ji Qazî
Rewşa siyasî, jeopolîtîk, civakî û aborî ku komar tê de ava bû, tevî ku ji avakirina wê re ne amade bû lê rêberên kurd xwestin ji wan kêmderfet û îmkanên ku hebûn sûdê bistînin û rûpelekî nû ji daxwazên gelê kurd re vebikin. Ger di şertên giran de komar hate avakirin, cesareta rêber, teşwîqa rewşenbîr û îradeya gel bû ku ew komar afirand. Rikeberî û şerê di navbera zilhêzan de jî bû sedem ku aliyên kurd di şetrenca siyasetê de hinek pêngavên mezin hilînin. Pêngavên ku heta yek dewlet jî li piştê nebû. Tenê îradeya gel û têhnîtiya wan ji bo avakirina hêlîneke serbixwe bû ku rêberên kurd neçar kirin bi daxwazên wan re bin.
Hinek kes û alî dibêjin îlankirina komarê di wextekî gûncav de çênebû û karekî durist nebû lê ev nêrîn ji rastiyê dûr in. Ji ber ku mûcîzeya wê pêngava mezin hingî xûya bû dema ku kurdan zanîn ne siyaseta Sovyetê, dixwest kurd karekî wiha bikin. Sosretiya mezin ew bû ku Hikumeta Milî ya Azerbayîcanê eynen weke hikumeta navendî ya Îranê li dijî hebûna hikumeteke kurdan bû. Yanî helwestên wan yek bûn dema ku rêberên azerî behsa demokrasî, mafên wekhev û pirensîpên şoreşa Lenîn a 1917’an dikirin lê herêmên kurmancnişîn û Mûkriyan weke pareke axa Azerbaycanê dihesibandin û bi riya wezaretxaneyên hikumeta xwe destûr û ferman ji Mehabad û Ûrmiyeyê re dişandin. Ji hêla din jî di hindurê welat de hinek serok eşîret û xwesiparên rejîma Riza Şahê Pehlewî hebûn ku li dijî xweseriya kurdan bûn. Ji ber wê jî bi diyarkirina van mînakan re ew kar tiştekî pir mezin bû. Bi wan hemû dijberî û îmkanên kêm rêberên komarê di çavê gel weke sembolên pîroz û ji sinorê bider dihatin hezkirin. Li pêşiya navê Qazî Mihemed peyvên “Hezretî Pêşeway mozemî Kurdistan” hebûn û di rojnameya Kurdistan-Organa fêrmî ya HDK’ê de hatibû çapkirin. Feqîr û hejarên civakê bi serê Qazî sond dixwarin û li pey şehîdbûnê hêşta jî bi ax û gora wî sondê dixwin. Îcar di rewşeke wiha de ku tu hikumet û kes ji damezrandina hikumeteke kurdan razî nebûbûn, zextên navxweyî û derve zêde bûn, em çawa dikarin wê siyasetzanî, cesareta bilind, îradeya gel a ku rêberên HDK’ê hêzeke mezin jê distandin, nebînin û li gorî şertên wê demê şirove û analîz nekin? Gelo çima kurd di avakirina hikumeteke neteweyî de ew qas bi îsrar bûn?!
Pêvajoyeke nû
Û…. mijara komara Kurdistan a sala 1946’an weke deryayekê ye û ciqas pê re biçim mijar wê berfirehtir bibe. Di cilda duyê ya pirtûka”Yadigarên Komara Kurdistan a sala 1946’an” de ez ê agahiyên zêdetir pêşkêşî we bikim.
Bi ragihandina komara Kurdistanê re “Pirsgirêka kurd” li Îranê derbasî pêvajoyeke din bû. Yanî êdî siyaseta navendî ya Îranê pêhesiyan ka çima şoreş li Kurdistanê bi derbasbûna sedan salan re çima berdewam û nasekine. Rêberên îro yên komara dîktator li Îranê jî weke rêberên sîstema seltenetî ya Riza Şah û Mihemed Riza Pehlewî dîsa vê pirsê ji xwe dipirsin lê hê jî nekarîne naveroka daxwazên kurdan ên demokratîk hezm bikin. Zarokên doza Kurdistanê êdî di roja îro de bi şoreşa “Jin-Jiyan-Azadî” re careke din bi bîra rêberên Komara Îslamî ya Îranê û alîgirên sîstema padişahî anîn ku dîsa li ser destê wan pêvajoyeke nûtir ji ya serdema Simkoyê Şikak, Qazî Mihemed û Dr Qasimlo dest pê kiriye.
Roja îro destkeftên kurdan li Bakur, Rojava û Başûr xwedî bandor bûne li ser şoreşa Jîna Emînî lê ew şoreş jî bi bîr û ramanên rêber û fîlsofên kurdan re sûd û destkeftên demokratîk ên rêberên kurd baştir raxistine ber çavên sîstemên hejmonîxwaz û dîktatorên vê sedsalê. Rêbaza Pêşewa Qazî Mihemed û serok Ocalan tenê mehkûmî serkeftinê ye. Rolê rêberên karîzmatîk û dûrbîn di dem û saetên xwe de, zû yan jî dereng derdikeve holê. Em îro di qada Kurdistana mezin van rastiyan dibînin dema ku koşkên dîktatora li Tehran, Enqere û Şamê ketine lerzînê.
77’mîn Salroja damezrandina Komara Kurdistan li we tevan pîroz be.
