Îstîxbarata Îranê Zahra ku niha 31 salî ye, cara yekem di gulana 2019’an de li bajarê Sine ku bi farisî bi navê Senendac tê naskirin, li parêzgeha Kurdistan a Îranê, desteser kiribû. Zehra û 2 mamosteyên hevalê xwe li mala wê xwarin dixwarin dema ku istixbarata Îranê ew binçav kirin.
Her du hevalên wê piştî şeş rojan ji lêpirsînê hatin berdan, lê Zehra 8 rojan di hucreya yekkesî de ma û di tîrmeha heman salê de careke din 9 hefteyan hat binçavkirin.
Tawanbariya li dijî wê “avakirina komeke li dijî aramî û ewlehiya rejîmê” bû û di sibata 2021’ê de ji aliyê dadgeha îstînafê ya Sineyê ve bi pênc sal zindan hat mehkûmkirin. Ew niha ji çileyê 2022’an ve di zindana Sine de girtî ye.
Zehra Mihemedî li bajarê Sine ji dayik bûye û mezin bûye û pênc xuşk û du birayên wê hene.
Lîsans û mastera xwe li zanîngeha Bîrcendê, li rojhilatê Îranê, zanîngeha Erdnîgariya Siyasî wergirtiye.
Zehrayê bi du hevalên xwe re bi armanca fêrkirina ziman û wêjeya kurdî navenda çandî û civakî ya “Nûjîn” ava kir, ji bo hînkirina zarokên kurd li bajarê Sine û gundên wê.
Zehra 10 sal ji jiyana xwe terxan kir ku bi dilxwazî, bê westan zimanê dayikê fêrî zarokan bike. Sine jî wek bajarên din ên rojhilatê Kurdistanê û Îranê, di dibistanên wê de tenê zimanê farisî heye, tevî ku piraniya nifûsa wê Kurd in.
Hêjayî gotinê ye ku madeya 15 a qanûna bingehîn a Komara Îslamî rê dide azadiya gelên Îranê di warê hînbûna ziman û çandên xwe de , lê hiqûqnas û çalakvanên siyasî yên vî welatî dibêjin ku ev yek di pratîkê de ne wisa ye.
hêjayî bibîrxistinê ye ku BBC di lîsteya xwe ya 100 jinên herî bibandor û îlham yên sala 2022’an de li seranserê cîhanê, navê mamosteya zimanê Kurdî Zehra Mihemedî ku li Îranê ji ber hînkirina zimanê kurdî bi cezayê girtîgehê hatiye mehkûmkirin, bicih kiriye.
Di Kanûna 2019’an de, şeş meh piştî girtina Zehra Mihemedî, ji ber rewşa wê ya tenduristiyê, bi kefaleta 700 milyon tûmenî, ku bi qasî 20 hezar dolarî ye, serbest hate berdan.
Xwişka Zehrayê Kanî Mihemedî ji BBC Erebî re ragihand ku îstixbarata Îranê ji xuşka wê xwest ku bi wê re hevkarî û kar bike, lê wê red kir.
Piştî şeş mehan Dadgeha Şoreşê tawanên destpêkê yên têkildarî têkiliya wê bi komên opozisyona Kurd re red kir, lê ev ne girîng e, ji ber ku hînkirina zimanê Kurdî sûcek têra derbaskirina salên jiyana wê li zindanan dike. Avakirina komîteyek û girûpek li dijî aramî û ewlekariya rejîmê,” tevî ku Zehra ji bilî Navenda Çanda Nûjîn ne girêdayî ti rêxistinekê ye.
Di Cotmeha 2020’an de Dadgeha Îstînafê ya Sinê ev ceza nirxand û ceza ji deh salan daxist pênc salan.
Sûcê rastî ku Zehra Mihemedî kiriye, li gorî vîdyoyek ku wê li ser rûpela xwe ya Instagramê belav kiriye, berî ku were zindankirin, “perwerdekirina zimanê dayikê, belavkirina çîkolata li kolanan bi boneya Roja Cîhanî ya Zimanê Kurdî û alîkariya qurbaniyên lehiyê ye. li parêzgeha Loristanê ya Îranê.”
Zehrayê bertek nîşanî rayedaran da û bang kir ku delîlan nîşan bide ku wê ji bilî îmkana fêrbûna zarokên gelê xwe tiştekî din kiriye.
Zehra di dema girtina xwe de rastî muameleyên tund hat û ji wergirtina şîretên yasayî hat astengkirin dema ku ew derket pêşberî Dadgeha Înqilaba Îslamî di îlona 2019’an de. Ne parêzer û ne jî malbata wê ji mehkemeyê agahdar nebûne.
Xwişka wê ji BBC re dibêje: “Wexta ku dem hat xwe radestî cezayê girtîgehê bike di çileya îsal de, komek xwendekar, hevalên wê li Sine kom bûn û bi wê re çûn dadgehê da ku xatir ji wê bixwazin.”
Her wiha got, “Zehrayê piştî serbestberdana xwe ya demikî, ji bilî kurdî, ti hevpeyvînên çapemeniyê nekirin, ji ber ku her tim dixwest xwe bi zimanê dayikê îfade bike.”
Kanî Mihemedî herwiha anî ziman ku çalakiyên xuşka wê tenê bi hînkirina zimanê dayikê bo zarokan bûye û ti karekî siyasî nekiriye.
Amnesty International di daxwaznameya xwe ya ji bo serbestberdana Mihemedî de nivîsîbû ku Zehra “bi hevkarîkirina bi komên opozisyona Kurdî re û bi tawanên ewlekariya niştimanî hatiye tohmetbarkirin, ji ber çalakiyên wê yên aştiyane ya bihêzkirina endamên civaka Kurd li Îranê, bi rêya hînkirina zimanê Kurdî.”
Hêjayî gotinê ye ku li Îranê çendîn kêmarên etnîkî û olî hene, ji bilî faris û kurdan, belûç, ereb, azerî, tirkmen û hwd.
Tevî ku Îranê di sala 1989’an de Peymana Mafên Zarokan a Neteweyên Yekbûyî îmze kiriye û madeya 15 a Destûra Bingehîn a Komara Îslamî ya Îranê “mafê bikaranîna zimanên ne farisî li Îranê” ji bo hînkirina wêje û çandê destnîşan dike. ji bo her zimanekî, lê hînkirina zimanê Kurdî û belavkirina mîrata wê ya dîrokî li Îranê rastî cezayên giran tê.
Ne veşartiye ku kurd li Tirkiye û Sûriyê di heman rewşê de dijîn, ji bilî herêmên di bin destê wan de li bakurê rojhilatê Sûriyê, ku van demên dawî di bin rêveberiya xweser a herêmê de bi fermî dest bi zimanê xwe kirine.
Li gorî raporên rêxistinên mafên mirovan, bi taybetî dema ku behsa kêmarên etnîkî tê kirin, dozên nedadmendî û tundiya li girtiyan li Îranê ne tiştekî nû ye.
Dibe ku xwepêşandanên vê dawiyê yên ku piştî kuştina jina ciwan Jîna Emînî li welêt derketin, jî dirêjkirina êş û azarên kurdan ên demdirêj in.
Zehra ne tenê ye û dê nebe ya dawî jî, Îranê berê jî mamostayê kurd Ferzad Kemancar ê xelkê bajarê Kamranê bi tometa nivîsandina weşanên li ser mafên mirovan, hînkirina zimanê kurdî ji xwendekaran re bidar vekiribû.
Tevî mehkûmkirina van cezayên nedadmend ên Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî û UNICEFê, Îran ne tenê dijberên siyasî û çalakvanên mafên mirovan ên Kurd, lê li ser ziman û wêjeya Kurdî jî zext û zordariya xwe didomîne.
