Amed de esnafê Bazarê Penîrî rewşa krîzê ekonomîye ra xeylê aciz î. Roja ke vaye nêra werd û şimitişî ser çinî ya. Nika zî her ca de vaya werdê sey penîr, mast, zeytun, salçe, hingemîn û xeylê çîyanê bînan ameya zêdekerdene û êdî şar nêeşkeno îdareyê keyeyê xo bikero. Esnafanê Bazarê Penîrcîyan ê Amedî derheqê babete de dîyar kerd ke ê sey verê cû nêeşkenê îdareyê xo bikerî û êdî sey verê cû karê înan nêbeno. Zêdebîyayîşê enflasyonî vera esnaf sey verê cû kelepulan zî nêherînenê. Esnafan ard ziwan ke krîz ra ver şîyêne dew û qezayanê bajarî gêrayêne la nika vaya mazot û rayîrî vera nêeşkenê bivejî teber.
Esnafê bi nameyê Nurettîn Tatliyî vat ke ê penîr qezaya Qerejdaxî û xeylê qezayanê bînan ra herînenê. Tatliyî ard ziwan ke ê wexto ke şinê dewan xeylê zehmetî ancenê û vat: “Nê penîrê ke yenê rotiş goreyê demserrrî yî. Semedo ke pez û dewarê ma goreyê demserrî şit danî ma zî goreyê nê xo eyar kenî. Penîrê ke ma tîya de roşenê hem rojene yî û hem zî yê verên est î. Wexto ke beno wisar aye wext şit zêde beno. Ma penîrê ke aye wext yenê viraştiş, kenê depoyanê serdinî. Bado ke ma kenê depoyan, heta wisarî ma nêvejenê. Xeylê reyan zî ma peynîrê rojane herînenê û roşenê. Zeytunê şîn zî hetê Dêrik û Entabî ra yenê û ma înan roşenê. Ma gidayanê xo sewbîna bajarê Tirkîya yê sey Îzmîr, Aydin û yê Gemlîkî zî sîparîş kenê. Xeylê muşterîyê ma yê ke hetê bajarê Tirkîya de ciwîyenê estî û sîparîşan ma ra wazenê. Ma zî sîparîşan herînenê û înan rê şirawenê. Her hewte roja şemeyî ma sîparîşan reyde eleqedar benî. Çimkî penîrê ewja de tu tehmêk çinî yo. Xeylê reyan cîranê înan yê tirk zî penîrê na herême wazenê û ê zî sîparîş danê ma.”
Vaya her çîyî zêde bîyaye
Tatliyî dewamê qiseykerdişê xo de da zanayîş ke her roja ke şina vaya werd û şimitişî zêde bena. Tatliyî vat ke êdî esnafî zî nêeşkenê karê xo bikerî û domna: “Wexto ke ma penîr roşenê, heqê rayîrî zî hesap kenê. Çimkî ma xeylê reyan dew û qezayan gêrenî. Ma heqê benzîn, şîyayîş û ameyîşî zî hesap kenî. Nika vaya şitî zî zêde bîyaye. Kîloyê penîrî zî bîyo 170-180-200 û heta 240î. Vîşêrê penîr û zeytunan werdê bînî zî est î û înan ra tay goreyê demserrî yenê viraştiş. Ma salçe, helaw, hingemîn, gidayê bînî yê sey biharatan û xeylê tewiranê bînan roşenê. Nê gidayî bajarê sey Mêrdîn, Riha, Erzurum, Sêrt, Wan û xeylê qezayanê Amedî ra temîn kenî.”
Deynê kredî qertan
Lamîa Akela ke karê kuaforî kena û Bazarê Penîrî de herînayîş kerdêne qala rewşa bîyaye û xo kerd û vat: “Êdî îdareyê ma yê ekonomî sey verê cû nîyo. Çinîbîyayîşê rewşa ekonomî bê edaletîye ra yeno. Ma xeylê reyan karê xo yê esnaftîye pê kredî qertan kenî. Ma faîzê bankayan rê xebetîyenê. Cuye her ca de zehmet bîya. Êdî kes nêeşkeno îdareyê xo yê keyeyî zî bikero. Verê cû ma ameyêne Bazarê Penîrî û 4-5 bîdonan herînayêne. La ma nika nêeşkenê yew zî biherînî. Ewro vaya kîloyê penîrî bîya 240 lîre. Ma nêeşkenê yew kîlo penîr biherînî. Êdî rewşa krîzê ekonomî ameya merheleyêko winasî ke ma nêeşkenê kergêk zî biherînî. Vaya kîloyê kergî resaya vaya goştê sûrî. Êdî cuya ma bîya rojane. Êdî bazaran de herînayîşê çîyan bîyo heban.”
Rewşa ekonomî xeylê ma dejnena
Esnafê bi nameyê Mehmet Yamaçî zî dîyar kerd ke o bi serran o karê esnaftîye reyde meşgul beno û rewşa ekonomî ya emserrî xeylê zehmetin a. Yamaçî qiseykerdişê xo de vat: “Goreyê serranê verênan karê bazirganîye de kar nêmendo. Çimkî her roje pîyase xerîbîyeno. Her ke şino vaya dolar, zerdî zêde bena û ma esnafan ser de zêde tesîr virazeno. Verê cû karê ma karêko weş bîyêne. La di serrê yo ke rewşa ekonomî xeylê ma dejnena. Verê cû ma şîyêne qeza, dew û xeylê bajaran. Ma gêrayîne şit û penîr. La nika ma nêeşkenê êdî Amed ra bivejî teber. Semedo ke benzîn vaye yo ma nêeşkenê şêrî cayêk. Nika zî ez xeylê tewirê werdî roşena. La sey verê cû mişterîyê ma zî çinî yê. Êdî penîr, hengimîn, salçe, dims û xeylê tewirê bînî yê werdî ma tîya de roşenê û sey verê cû zî rotiş çinî yo.”
Her çî se ra se ame zêdekerdene
Yamaçî qiseykerdişê xo yê peyênan de bale ante serê vaya werdî û wina peynî arde: “Kîloyê penîrî goreyê serranê verênan se ra se zêde bîyo. Serra verêne zî xeylê mişterîyê ma ameyêne hîri, çar bîdonî herînayêne. La emserr yenê tena bi kîloyan herînenê. Xeylê reyan yenê, çim verdenê vayan û ma reyde kewenê munaqaşayan. Semedo ke rewşa ma nêzanî wina nizdî benî. Hema kîloyê penîrê emserrî di, hîri reyan ame bedilnayîş. 170-180î ra nika vejîyayo 240-250î. Êdî şar nêeşkeno biherîno. Kîloyê zeytunê qirme û yê bînî yewbînan ra cîya yî. Ê zî 230-240î ra dest pêkenî. Semedo ke hetê herêma Egeye ra ma rê yenê, heta ke yenê vaya înan zî bedilîyena.”
