Rojhelatê Mîyanênî de bi serran o alozîye dewam kena. Hetêk ra netewe-dewletê kanperestî hetekê bînî ra qiralîyî sey “ehtapotan” herême girewtê mîyanê baskanê xo. Seke mîyanê hezoka otokrasîyan de menda. Nê otokrasîyan ra bitaybetî şaro kurd zaf zîyan vîneno. Seba ke kurdî wayîrê îdareyê xo nêbê, mîyanê otokrasîyan û netewe-dewletan de hemkarîye qewimîyena. Dormeyê kurdan hetê behrê pîlî yê otokratan û qiralan girewte yo. Na çarçewa de Rojawanê Kurdistanî zî her tim raştê hêrişan yeno. Ma derheqê hêrişanê Tirkîya, reftarê hêzanê mîyanneteweyîyan û rewşa Îdareyê Xoserî yê Rojawanî de rojnamegere Fréderîke Geerdînke reyde qisey kerd.
Şima zanê ke Rojawanê Kurdistanî de nika rewşe xeylê alozîyaye ya. Verî ez vana derheqê teqayîşê Taksîmî de şima rê persê xo bipersî. Çend hewteyan verî uca de teqayîş qewimîya. Kerdoxa serebûtî Alham Albashire vat ke birayêkê aye mîyanê Artêşa Sûrîye ya Azade (ASA) de wezîfe girewt. Oncîna Serekê Qewetanê Sûrîye yê Demokratîkan (QSD) Mazlum Ebdîyî eşkerayîye kerde ke waye/birayanê Albashire tewrê DAÎŞî bîyî û seba na rêxistine merdê. Rixmo ke xeylê delîlî estê, hukmatê Erdoganî Yewîyê Pawitişê Şarî (YPG) sucdar kerd. Şima se fikrîyenê? Taksîm de komployêk estbî? Gelo kamî no teqayîş serûber kerd?
No pers xeylê çetin o. Çike zaf delîlê şênberî çin ê. La eke ma bala xo bidê çîyo ke to vat yan Mazlum Ebdîyî vat, ma raştê çîyanê balkêşan yenê. Kesî hêrişê Taksîmî qebûl nêkerd. Çîyo bîn esto ke îqtîdarê AKP-MHPyî parlamento de cigêrayîşê teqayîşî red kerd. No serebût seba Erdoganî zaf feydedar o. Ez oncîna vana delîlê komployêkî çin o, la no serebût Erdoganî rê tayê şertan amade keno. Ma nêzanê kamî kerd. Qetî demê ameyoxî de delîlî do bimojnê kamî Taksîm de teqayîş kerd. Ez vînena û mat bena ke rayaumûmîya Tirkîya bawer kena ke YPGyî no teqayîş serûber kerd. Şaro tirk her tim zuranê ke hukmatê xo keno ra bawer keno. No zaf manîdar o. Goreyê fikrê mi YPG çîyêkê winayênî nêkeno. Teqayîş seba YPGyî bêmana yo. La şaro tirk na rewşe nêzano. Tirkîya de xapênayîşê şarî xeylê asan o.
Wina aseno ke îdareyê Erdoganî fikrîyeno ke bombaeştoxe rixmê keyeyê xo tewrê YPGyî bîya û teqayîş kerdo. Yew zî Erdoganî vat ke Albashire Kobanê de perwerde girewto. No absurd o. Birastî her çî zaf zelal o. Erdogan wazeno ke Kobanê bîgêro.
Teqayîşê Taksîmî ra dima dewleta tirke dest pê bombakerdişê bajaranê Rojawanî kerd. Domanî tede xeylê merdimî ameyî qirkerdene. Tirkîya de çend aşmî tepîya weçînitişî estê. Tayê îdîa kenê ke Erdogan semedê weçînitişî Rojawanî dano bombayan ver. Derheqê na babete de fikrê şima çi yo? Erdogan wayîrê plananê winayênan o?
Goreyê fikrê mi her çî zelal o. Seba Erdoganî binê hêzê îdarekerdoxî de pêserardişê dînamîkanê neteweperestan her tim fikro mentiqî yo. Yew zî ma biewne masaya 6 partîyan. Ê zî derheqê hêrişê tirkî de paştî danê hukmatê Erdoganî. Vera bombardumankerdişan qet çîyêk nêkenê û nêeşkenê zî bikerê. Eke Erdogan vajo, ez nê herêmanê “xeternekan” gêna û dana sûrîyeyijan, ê paştî danê ci. Ne CHP ne ÎYÎ Partî ne zî ê partîyê bînî vera hukmatî tênêgêrenê. Çike mîyanê komelê Tirkîya de hîso antî-surîyeyij esto. Nê konteksî de Erdogan xeylê oyniker o. O eşkeno nê babetan seba xo bişuxilno. O zano weçînitoxan senî bixapêno. Destê mixalefetî de têna ekonomî esta. Çike şar cuya xo ya rojane de ekonomî ra zaf zîyan vîneno. No krîter seba partîyanê mixalîfan xeylê muhîm o.
Bi şima hêrişê vera Rojawanî rasta do Erdoganî bixelesno?
Ez naye nêzana. Derheqê Tirkîya de nêeşkena texmînan bikerî. Her çî 5 deqayan de avurîyeno. Ma qet çîyêk nêzanê. Ma bira nêzanê ke HDP tewrê weçînitişan beno yan nê. Beno ke aşma bîne yeno qefilnayene. Na çarçewa de ma wayîrê tayê tecrubeyan ê. Ti zanî weçînitişanê hezîrana 2015î de HDPyî AKP ra xeylê rayî girewtî û kewt parlamento. Bado idareyê Erdoganî vera PKKyî dest pê hêrişan kerd û weçînitişanê teşrîna peyêna 2015î de serkewt. O nika zî wina keno. Rojawan de hê dest pê şîdetî kerd. Yew zî serra 2023î de ronîyayîşê komara Tirkîya do bêra fîrazkerdene. O semedê na serre xo amade keno û wazeno ke reyna serekkomar bibo.
Çira hêzanê mîyanneteweyîyan destûr da hukmatê tirkî. Bitaybetî Rûsya û Amerîka bêveng mendî?
Birastî Tirkîya xeylê wext o waştêne hêrişê Rojawanî bikera. Xora Rûsya no destûr dabî ci. Rûsya nê hêrişanê hewayî yê peyênan de destûr da ci ke Erdoganî bextewar bikera. Birastî ci rê vat ke “ti nêeşkenî sererdî ra dekewe Rojawan, la ti eşkenî hewa ra merdiman bikişe.” Bi mi Tirkîya no destûr şuxilna û nika hîra kena. Rûsya nika nêeşkena vaja “temam, bombardumankerdişî ra vera bide.” Çike aye verê cû destûr dayo ci. Eke wina vajo, o wext Erdogan vano ke “To destûr da mi. Eke nêwazenî ez bombarduman bikerî, o wext destûr bide mi ez dest pê hêrişê sererdî bikerî.” Ganî Rûsya no destûr rêw ra nêdayêne hukmatê Erdoganî. Mi tayê xeberî wendî. Keyeyê Sipî (White House) vat ke “Wird hetî hêrişan kêmî bikerê.” Na eşkerayîye zaf henok a. Peyê nê hêrişan de zaf çîyê tuhefî estê. Ma înan zaf baş nêzanê. Eke Tirkîya wazena Kobanê, Til Rifat û Minbîçî îşxal bikera, ganî Amerîka çîyêkê winayênî êdî nêvaja. Çîyo bîn esto. Amerîka wazena ke Tirkîya endamîya Swêd û Fînlanda ya NATOyî tesdîq bikera. Nê semedî ra destê hukmatê Erdoganî tenê hêzdar o. Ez nêzana demê ameyoxî de Tirkîya do nê avantajê xo bişuxilna. Ez ge-ge hesabê xo yê twîtterî her siba akena û nêwazena derheqê hêrişê sererdî de çîyêk bivîna. Ez xeylê qesawet kena.
Şima tenê behsê ci kerd, la ez oncîna şima ra pers bikerî. Bi şima hêrişo sererd do dest pêbikero?
Ez nêeşkena çîyêk vaja. Zaf baş nêzana. Eke ez “nê” zî vaja, oncîna beno ke rast nêbeno.
Eke hêrişo sererd dest pêbikero, gelo dewletê rojawanî do senî têbîgêrê? Amerîka ge-ge vana Îdareyo Xoser ê Rojawanî hemkarê ma yo. A do hemkarê xo bisevekno?
Ez fikrîyena ke îdare hemkarê ci nîyo, eksê ci têna QSD hemkarê Amerîka yo. Amerîka eleqedarê îdareyî nêbena. Eke Esad herranê Rojawanî newe ra bîgêro binê bandora xo, qewetê rojawanî do çîyêk nêvajê. Amerîka hemkarê Îdareyê Xoserî yê Rojawanî nîya. Xora îdarekarê Keyeyê Sipî zêde fam nêkenê ke Rojawan de çi qewimîyeno. Ma vajê kam zano “konfederalîzmo demokratîk” çi yo. Amerîka têna hemkarê QSDyî ya û vera DAÎŞî wazena şer bikera. Sewbîna çîyo bîn çin o. La ez reyna vaja, nika endamîya Swêd û Fînlanda şerê vera DAÎŞî ra girîngêr o. Eke ma biewne welatanê Ewropa, uca de zî alozîye esta. Ê nika eleqedarê persanê xo yê. Xeylê welatan de hukmatê rastgirî û zafzêde rastgirî estê. Mi televîzyon de derheqê Bûlgarîstan de bernameyêk temaşe kerdbî. Bûlgarîstan zî wazeno welatêkê şengenî bibo. Mabênê sînorê Bûlgarîstan û Tirkîya de dêsêk esto. Mi temaşe kerd, ez mat bîya. Serê dêsî de xeylê têlê telîyinî estê. Vînenî! na Ewropa ya. Ma her kesî ra tersenê. Ma muslumanan, merdimanê sîyayan ûsn. ra zaf tersenê. Nê semedî ra ma xeylê tawîzan danê Erdoganî. O ma rê vano “eke şima hemverê mi vejîyenê, ez sînoran akena û sûrîyeyijan veradana.” Yew zî Ewropa de ksenofobîya girde esta. No nêrazîbîyayîş seba kurdan zî derbasdar o. Ez fikrîyena ke welatê Ewropa kurdan rê paştî nêdanê. Eksê ci tayê welatan de kurdan ser o teda esta. Ewropayijî bi rastî nîjadperest ê.
Şima zanê mabênê Ukrayna û Rûsya de şer dewam keno. Welatanê Ewropa hukmatê Zelenskîy rê tayê çekê biwesfî dayî. Ma vajê HIMARSan şîyayîşê şerî avurnayî. Mîyanê hêrişê Rûsya şikit. Gelo Amerîka nêeşkena nê çekan bida Îdareyê Rojawanî. Îdareyê Xoserî de vera hêrişan çekê teknolojîkî estê?
Îdareyê Rojawanî esasî nêeşkeno wayîrê çekanê giranan bibo. Çike serra 2019î de peymana adirbesî ameye îmzekerdene. Yew zî QSD hema girêdayîyê sîstemê artêşa Sûrîye yo. Eke hêzê rojawanî çekan biroşê QSD, no yeno mana ke roşenê îdareyê Esadî. Nê semedî ra Amerîka yan welatê bînî yê Ewropa nêeşkenê çekan biroşê. Rewşe uca de xeylê alozîyaye ya. Eke Rûsya vaja Tirkîya wa Kobanê, Minbîç yan Til Rifatî bîgêra, o wext rejîmê Esadî nêeşkeno vera îşxalê Tirkîya veng vejo yan artêşa tirke bido bombayan ver. Çike îdareyê Esadî pabesteyê Rûsya yo. Baxusus seba Rûsya Kobanê zêde girîng nîyo. A eşkena Kobanê bida Erdoganî. La seba Erdoganî zaf muhîm o. Erdoganî de derheqê Kobanê de trawma qewimîyaye. Hetêk ra o wazeno na trawma ra xo bixelesno, hetekê bînî ra weçînitişan ra ver weçînitoxan rê dîyarîye bikero. Yanî rewşa herême xeylê cîya ya.
Eke Rojawan de şero gird nêbo, ma vajê Erdogan hêriş nêkero yan Tirkîya de hukmat avurîyo, demê ameyoxî de se beno? Goreyê fikrê şima Îdareyo Xoser ê Rojawanî do hem Sûrîye de hem zî warê mîyanneteweyîyî de statuyêkê fermî bîgêro?
Binê serdestîya Esadî de girewtişê statuyêkî zaf çetin aseno. Çike Esad na dinya de dîktatoranê tewr xiraban ra yew o. O îblîso rastikên o. Ez nika derheqê îstîxbarat û merkezanê îşkenceyî yê ey de kitabêk wanena. Uca de zaf rejîmo xirab esto. O wazeno pêro Sûrîye bîgêro binê destê xo û her merdimî kontrol bikero. Îdareyo Xoser ê Rojawanî çend serrî yo wazeno pê hukmatê Esadî muzakereyan bikero. La o nêzdî nêbeno. O qet çîyêk qebûl nêkeno. Otonomî, ziwanê dayike, azadîya îtîqatî kitabê Esadî de çin ê. Labelê Sûrîye de her çî eşkeno bibo. Şîma qet texmîn nêkenê. Birastî herêma Rojawanî de şar nêzdî 10 serrî yo binê sîstemê demokratîkî de ciwîyeno. Şar êdî no sîstem dî û xo rê musayîş kerd. Naye ra dima kes nêeşkeno şarê Rojawanî nê sîstemî ra bivisno. Kes nêeşkeno nê tecrubeyî komelî ra bivisno. Baxusus merdimê ciwanî mîyanê nê sîstemî de ameyî dinya. Seba înan no sîstem vîyartbar û normal o. No tecrube demê ameyoxî de do biciwîyo.
Fréderîke Geerdînk kam a?
Serra 1970î de Hollanda de bajarê Hengelo de maya xo ra bîye. Mabênê 1988 û 1992an de beşê rojnamegerîye de perwerde girewt. Serra 2000î ra dima sey rojnamegera serbeste dest pê xebate kerd. Bitaybetî warê weşîye de pispor bîye. Bado sey muxabîra xeberanê teberî şîye welatanê sey Tîmorê Rojhelatî û Fîlîstînî. Serra 2004î de ameye Tirkîya û 2012 de Amed de ca girewt. Tîya de bitaybetî persa kurde de eleqedar bîye. Serra 2015î de Tirkîya ra ameye tebereştene.
