Kurdistan û Tirkîya amadekarîya Weçînayîşê 14ê Gulane kenê. Partîya Çep a Keske mîyanê şaranê bindestan û dînamîkanê demokratîkan de hêvîya serkewtişî zêdînena. Îtîfaqê Miletî û Cumhurî hetêk ra mabênê xo de têkoşîn kenê, hetekê bînî ra zanê ke kilîd destê Partîya Çep a Keske de yo.
Têgêrayîşo sîyasî yê kurdan bêguman wayîrê tradîsyonê bingeyinî yo. Sifte Partîya Kede ya Şarî (HEP) 7ê hezîrana 1990î de ronîyaye. Tayê parlamenteranê Partîya Şarperwer a Sosyaldemokrate (SHP) na partîye ronaye. Partîye seba heqanê kurdan xeylê têkoşîno gird kerd. Dewleta xorî vera partîye komployê binkorî viraştî. Mîsal Serekê Şaristanî yê Amedî Vedat Aydin Temmuze 1991 de ame qetilkerdene. Xora dewleta tirke 12ê Êlule ra dima vera kurd, elewî û sosyalîstan awebendê se ra 10î ferz kerd. Armancê sinifê serdestî wareyê pêroyî de astengkerdişê elementanê averperest û demokratîkan bî. Nê konteksî de sîyasetmedarê HEPî weçînayîşanê Teşrîna Verêna 1991î de lîsteya SHPyî de namzet bîyî. 21 merdimî kewtî parlamento. La rejîmê nîjadperestî îmkan nêda parlamenteran ke xebata xo bikerê. Bi nê hawayî HEP 14ê temmuza 1993î de bi destê Mehkemeya Qanûnê Bingeyî ame qefilnayene.
DEP ame qefılnayene
Qefilnayîşê HEPî ra tepîya parlamenterî kewtî mîyanê Partîya Demokrasî (DEP). Birastî DEP hezîrane 1991 de amebî ronayene. Labelê emrê DEPî zî zêde derg nêbî. Verî destnêpanayîşê parlamenteran wedarîya û ê cade parlamento de ameyî tepiştene. Dima ra 16ê hezîrana 1994î de partîye hetê Mehkemeya Qanûnê Bingeyî ra ameye qefilnayene.
HADEPî rayî xeylê zêdînayî
Sîyasetmedaranê kurdan polîtîkaya xirabeker a dewleta tirke baş zanayêne û gulane 1994 de hemverê her îxtîmalî Partîya Demokrasî ya Şarî (HADEP) ronabî. Qefilnayîşê DEPî ra dima têkoşînê azadîye binê serbanê HADEPî de ame domnayene. Partîye weçînayîşanê pêroyîyan ê 1995î de teqrîben 1 mîlyon rayî girewtî. Dima ra weçînayîşanê pêroyîyanê 1999î de rayê xo zêdînayî û hema-hema 1.5 mîlyon rayî girewtî. Weçînayîşanê herêmîyanê 1999î de 37 şarîdarîyî qezenc kerdî. Partîye her ke xurt bîye, çimê dewleta tirke tersayî. Dima ra qewetanê xorîyan xebatê partî asteng kerdî. Serra 2003î de HADEP bi bahaneya “bîyayîşê merkezê aktîvîteyanê binerdîyan” bi destê Mehkemeya Qanûnê Bingeyî ame qefilnayene.
DEHAP ronîya
Gama ke HADEPî ser o teda estbî, kurdan partîya bîne amade kerde. Nameyê ci Partîya Şarî ya Demokratîke (DEHAP) bî. DEHAP o ke 24ê teşrîna verêna 1997î de amebî ronayene, serra 2002î de dekewt weçînayîşan. Rayê partî nêzdî 1 mîlyonî zêdîyayî.
DTP zî ame qefilnayene
Serra 2005î de DEHAP zî tede elementê kurdî binê serbanê Partîya Komelî ya Demokratîke (DTP) de ameyî têhet. La DTP 11ê kanûna 2009î de hetê rejîmê Erdoganî ra ame qefilnayene.
BDP avurîya DBP
Dima ra Partîya Aştîye û Demokrasî (BDP) têkoşîno sîyasî domna. BDP yo ke serra 2008î de ronîya, 11ê temmuza 2014î de nameyê xo bedilna û sey Partîya Herêman a Demokratîke (DBP) ame pênaskerdene.
HDP vejîya sehne
15ê teşrîna verêna 2012î de Partîya Demokratîke ya Şaran (HDP) ronîyaye. Êdî awebendê se ra 10î seba kurdan manaya xo vîndî kerde. Na çarçewa de kurdan waşt sey partî dekewê weçînayîşê 2015î. Tewr zîyade hukmatê Erdoganî vera na game vejîya. Çike Erdoganî waştêne ke kurdî oncîna bê partî dekewê û rayanê ey lete mekerê. Netîce de HDP sey partî dekewt weçînayîşê 2015î û awebend rijna. Partî heta serra 2023î şaro kurd û dînamîkê demokratîkî temsîl kerdî. Gama ke qerarê Weçînayîşê 14ê Gulane dîya, rejîmê Erdoganî dest pê prosesê qefilnayîşê HDPyî kerd. Bi nê hawayî kurdî binê nameyê Partîya Çep a Keske de dekewenê weçînayîşan. Partîyê kurdan qetî neçar nîyî û hemverê her teda xo pawenê. Çike “paratonerê” ci şar o.
