Rejîmo ke wayîrê demokrasîyê asgarî yo de 3 çîyî avzel ê: sekulerîzm, azadîya îfadeyî û xoserîya hukmî. Dewleta tirkan de nika nê hîrê konseptê girîngî çîn ê. O wext na dewlete de otokrasî hetta teokrasî est o. Ganî yo ke qanûnê bingeyî de nameyê Tirkîya sey “Qiralîya Tirkîya” bêro bedilnayene. Çike serê dewlete de yew merdim est o û ferman dano. Goreyê fermanê ey dezgehê dewlete wezîfeyê xo anê ca. O merdim têna otokrat nîyo, ge-ge xo sey “teokrat” zî vîneno. Yanî xo bimbarek hesibneno û nameyê Homayî zî seba pawitişê îqtîdarê xo yê kanperestî şuxilneno. Mabênê ey bi paştîdayoxanê ci de “zewajo bimbarek” est o.
Sekulerîzm seba raverşîyayîşê komelî xeylê muhîm o. Gama ke qalê sekulerîzmî beno, merdim fikrîyeno ke uca de dişmenîya vera îtîqatî est a. Sekulerîzm çînkerdişê îtîqat yan bawerîye nîyo. Na babete bitaybetî serra XX. de bi destê ronayoxanê sosyalîzmê zanistî amebî nîqaşkerdene. Programanê Partîya Karkeran a Sosyal-Demokrate ya Almanya de ca girewt. Sosyalîzmê zanistî vatêne ke ganî yo ke pêro grûbê îtîqatî çimê dewlete de sey grûbê taybetî bêrê hesibnayene. Yanî nê grûbî ganî yo ke hetê dewlete ra nêrê fînansekerdene.
Serekîya Karanê Dîyanetî
Eke dewletêke îtîqatî yan dînî fînanse bikero, o wext a dewlete eşkena îtîqatî seba polîtîkaya xo sey hacet bişuxilno. Tirkîya de rewşe nika wina ya. Ge-ge kemalîstî wina zirçenê “laîkîye destê ma ra şona”. Ê zî xo xapnenê. Tirkîya de laîkîye qet nêameye. Tewr zîyade kemalîstan şertê sekulerîzmî asteng kerdî. Ma vajê Serekîya Karanê Dîyanetî serra 1924î de bi destê îdareyê Mustafa Kemalî ronîyaye. Estbîyayîşê nê dezgehî seba sekulerîzmî gef o. Ewro butçeya Dîyanetî resaya fekafek 35 mîlyar lîrayan. No pere baxusus hetê terîqet û cematan ra şuxilîyeno. Nê grûbê dînî heman wext de paştî danê îqtîdarê AKP-MHPyî. Eke sekulerîzm bibîyêne, Erdogan bi asan nêameyêne îqtîdar. Tu camîyêk de tu îmamêk qestî behsê dizdîye nêkeno. Çike camîyî sey akademî xizmetê Erdoganî kenê. Dewlete înan fînanse kena ke îmamî propagandayê teokratî bikerê.
Azadîya îfadeyî
Qiralîya Tirkîya de yew zî azadîya îfadeyî binê linganê despotî de ya. Vera despotîzm û nijadperestîye kes ke vengê xo bivejo, cade erzîyeno “kodes”. Teokrat her merdimî tersneno û bi zorî îqtîdarê xo ferz keno. Nika zîndananê dewleta tirkan de bi hezaran sîyasetmedarî est ê. Seba ke fikrê xo îfade kerdê, ameyê “cezakerdene”. Yew zî rojnamegerî raştê teda û zextan yenê. Teokrat raştîye û roştîye ra terseno. Nêwazeno kê sûcê ci bi destê rojnamegeran bêrê nuştene. Coka gama ke rojnamegerî raştîye nusenê, cade bi destê polîsanê despotî yenê destbendkerdene. Teokrat rojnamegeran rê “madunîyet” ferz keno. Vano ke “goreyê fermananê mi binuse”. Bêguman çapemenîya azade milê xo çewt nêkena. Çapemenîya kurdan têna nika nê, tarîxê xo de îtaetkar nêbîye. Mîsal Mudirê Karanê Nuşteyî yê rojnameyê Serbestî Hesen Fehmîyî îdareyê Îttîhat û Terakkî rexne kerd û kişîya. Zanîyê xo nênayî ro û bedelêko gird da. Hişmendîya ke Hesen Fehmî qir kerd, serra 1992î de Apê Mûsa zî qir kerd. Qetilkarî nêzanê ke kurdî mergî ra nêtersenê û peyser game nêerzenê.
Hukmo pabeste
Rejîmê Erdoganî de yew zî krîzê hukmî est o. Erdogan her tim xeyalê “Patagonya” keno. Qanûn yan huqûq defterê Erdoganî de ca nêgênê. Ne ey de ne zî dormeyê ey de kulturo huqûqî çîn o. Goreyê qanûnan ciwîyayîş Erdoganî sînordar keno. Hem Erdogan hem zî wezîranê ci bêrayîrîye kerde, rişwet werd û butçeya şarî bi hovî diznaye, hukmî çîyêk nêkerd. Çike dozger û dadgerî tersenê. Heme dozger û dadgerî hadim bîyî. Esteyê mîyaneyê înan cira gêrîyayo. Hukm xo ra qet xoser nêbî, demê Erdoganî de bi temamî pabeste bî. Vurîyayîşanê qanûnê bingeyî yê 2017î de bitaybetî warê hukmî de tayê vurîyayîşê balkêşî qewimîyayî. HSYK yanî Heyeto Berz ê Dadger û Dozgeran bedilîya, nameyê ci bî “Heyetê Dadger û Dozgeran (HSK)”. 22 endamê HSKyî vurîyayî 13 endamî. Serekkomar 6 endaman, parlamento zî 7 endamanê HSKyî dîyar keno. Yanî rejîmê Erdoganî HSK girewt binê serdestîya xo. Êdî hukm polîtîze bî. Dozger û dadgerî sey mîlîtanê AKPyî xebitîyenê. Înan de ne nomos, ne ethos ne zî pathos est o. Hukm êdî bîyo berbanê seraya Erdoganî.
