Her çiqas 21’ê Sibatî rocêka xoverdayîş û fedakerdişê şarê Bengalî ya rayîrê ziwanî de bo zî dimayo ke hetê UNESCO’yî ra sey Roca Ziwanê Dayîke ya Dinya ame qebûlkerdişî yanê serra 1999’ine ra tepya semedê têkoşîna azadîya ziwanî yê heme şaranê ke ziwanê înan hetê serdest û zordestan ra ameyo qedexekerdişî bîya çimeyêke hêzgirotişî. Helbet têkoşîn û xoverdayîşê şarê Bengalî yê ziwanî tenê 21’ê Sibate dir sînordar nîyo. Têkoşînê înan ê verîne hemverê dagirkerê Înglîzan ke welatê înan kerdibi di cay virazîya. Şarê Bengalî de hem mislimaney hem zî bûdîstî estê. Vernî de Înglîzan serra 1905’ine de sînor kerd mîyanberê Bengalê mislimanan û yê bûdîstan. La her ke derbas bi şarê Bengalî fam kerd ke şaro ke ziwan, kultur û tarîxe înan yew bo têrabîyayîşê înan neteweyê înan rê zerar o, têrabîyayîşê înan vernî ro bindestî û çinêbîyayîşê înan kena a.

Loma dimayê şeş serî Bengalê misliman û yê bûdîstî yewîtîya xo virazenê û serra 1911’ine de sînorê mîyanberê xo darenê we û hemverê dagirkerê emperyalîstan bi ser konê. Dimayo ke Înglîzê mêtingerî Hîndîstan ra vecênê mislimaneyê Hîndîstanî zî serra 1947 de bi nameyê Pakîstanî xo Hîndîstan ra cîya kenê. Şarê Bengalî yê mislimaney zî bi vatişê ‘wayê û biratîya îslamî’ ya Pakîstanî xapêyenê û konê mîyanê  xetayêke tarîxî ya pîle. Bengalê bûdîstî wazenê înan nê qerarî ra ageyrnê zî bi ser nêkonê. La zehf nêşino tenê serrê ke dima ra ey rayêke bîne fam kenê ke asaso ke şaran pay ra verdeno tefaq û yewbîyayîşê mîyanberê înan xo bi xo de yo.

Rêyî xo yê rastînî mojnenê ra

Dimayo ke Bengalê mislimanî fek yewîtîya xo ya neteweyî ra verra danê, xo şarê xo yê bûdîstan ra cîya kenê û konê kişta Pakîstanî ancî rast ro xetereyanê çinêbîyayîş yenê. Pakîstano ke Bengalê mislimanî bi vatişanê sey ‘biratîya îslamî, yewîtîya dînî vernîya yewîtîya neteweyî de yena û wayêy û biratî pêgirotehîya gunî de nîya pêgirotehîya bawerî de ya’ xapênabî zehf xoserîya înan ser de zehf wext nêşino rêyî xo yê rastînî mojnenê ra.

Bi dînî xapênayê

Dimayo ke serra 1947’ine de Pakîstan bi hetkarîya şarê Bengalî awan beno warê Bengalan bi Pakîstanî wa yeno girêdayîşî û name zî beno ‘Pakîstano Rochilat’ rayveberîya Pakîstanî ya tekparêz e dest bi zilmê xo yê ro şarê Bengalî kena. Hema serrêke awankerdişê Pakîstanî ser de derbas nêbeno qedexe ziwanê Bengalî ser de deyeno ro. Bengalî fam kenê ke kewtê mîyanê xetayêke çiqas pîle. Fam kenê ke Pakîstanî ey bi wayê û biratîya dînî xapênayê. Înan zanayne ke dînê îslamî de qedexeyê ro ti ziwanêke nîno tesdîqkerdişî û yeno waştişî ke her qewm bieşko bi ziwanê xo bicûyo. La nê birayê înan ê qaşo mislimanî hemverê ayetanê ke Homayî tede muhîmîya qewm û ziwananê cîya bi cîyayan dayo ramoştişî zî vecîyabî û ziwanê înan qedexe û înkar kerdêne.

Înkarkerdişê ziwanêk înkarkerişê ayetanê Homayî yo. Heqê her merdiman o ke bi ziwanê xo qisey bikerê û aver berê. Gama Pakîstan ziwanê Bengalî qedexe keno û ziwanê Ordûkî ro şarê Bengalî dano ferzkerdişî kardî resena esteyê Bengalan û hemverê nê ferzkerdişê nîjadperestî û tekparêzî serre darenê we û serra 1948’ine de Tevgerê Ziwanê Bengalî awan kenê. Tenê waştişê Bengalan no bi ke ziwanê înan bibo ziwanê perwerdehî, la hemverê nê waştişê înan pergala tekparêze yê Pakîstanî bi qirkerdiş û hepiskerdiş înan ser de şîne. Têkoşînê înan ê ziwanî ke hetê wendekaranê zanîngeha ra amîbî destpêkerdişî bi zêdebîyayîşê xoverdayîşê şarê Bengalî heta serra 1952 verdewam keno. Roca 21’ê Sibate 1952’yine de wendekarî semedê serbestîya ziwanî Zanîngeha Dakka de kom benê, la polîsî erzenê zanîngehe ser û bi mudaxileyêke tundîkar wendekaran ser de şinê, derb kenê û înan hepis kenê. Dimayo ke wendekaran hepis kenê heme zanîngehe ra verê xo danê cayêke bîn, la ew ca zî mudaxile ro înan yeno kerdişî û dima ra çar wendekarî bi guleyê polîsan yenê kiştişî. Dimayo ke hetê dewleta tekparêze ra çar wendekarî yenê kiştişî çalakîya wendekaran heme cayan de bena vila û şarê Bengalî zî kono kuçeyan, kerdişanê dewlete protesto keno û çalakîyanê xo zêdneno.

Mecbûr manenê qebûl bikerê

Roca bîn yanê hîris hezarî ra zêde şar verê Zanîngeha Dakka de kom beno, polîsî ancî mudaxile kenê û ancî çar wendekarî zî hetê înan ra yenê kiştişî. Dimayê na bûyere ra şarê şaristanê Dakka temam konê grev û hemverê kerdişanê Pakîstanî bertekanê xo mojnenê ra. Peynîya peynî şarê Bengalî bi xoverdayîş û têkoşînê xo yê mafdare risenê heqê xo û tekparêzê dewleta Pakîstanî mecbûr manenê ke ziwanê Bengalî qebûl bikerê û bikerê ziwanê 2. yê fermî yê Pakîstanî.

Ziwan newe ra qedexe kerd

Aramîya ke dimayê dayîşê heqê ziwanî virazyabî heta serra 1958 dom kerde, la gama 1958 de derbe virazya û Eyûb Xanî ziwanê Bengalî newe ra qedexe kerd. Şarê Bengalî fam kerd ke heta nêarsê azadîya xo ya rastîn ê go her wext xetereyê dagikerê tekparêzan serreyê înan ser de kemî nêbê. Loma raya diyîne serre dart we û heta risayî azadîya xo têkoşîna xo verdewam kerd.

Vinîbîyayîşê merdimî bi xo yo

Eyro roce senîn ke roca têkoşîn û xoverdayîşê Bengalan şarê bînan rê bîyo sembolêke, têkoşînê şarê Kurdî zî ke se serre yo ziwanê înan mîyanê çerxê asîmîlasyonî yê netewedewleta dagirker û tekparêze ra derbas beno, qedexe û pêkutî ser de kêmî nêbenê, hewl dano ziwanê xo biarsino cayo ke heq keno. Şarê Kurdî zî fam kerdo eke şaro ke bê ziwan bimano mehkûmê vinîbîyayîşî yo. Her çiqas behsê vinîbîyayîşê ziwanan yeno kerdişî, la raştî na ya ke bi ziwanî dir o şar bi xo rî erdî ra darêno we û beno vinî.

Vinîbîyayîşê ziwanê merdimî vinîbîyayîşê merdimî bi xo yo. Merdim eşkeno vaco ke ziwan ruh o, beden o, estbiyayiş û netewbiyayiş o ü nasname yo. Ziwan rûmet o, vir o, famkerdiş o, kultur û tarix o. Ziwan ayetanê Homay ra yo û merdimahirê xelatêko tewr ercîyaye yo.

Wayîr ro ziwanê xo vecîyo

Gama merdim fek ziwanê xo ra verra bido, fam beno ke merdim ruh, beden, estbîyayîş, netewbîyayîş û nasnameyê xo ra fek verra dano. Gama merdim fek ziwanê xo ra verra bido merdim bê rûmet, bê vîr, bê fam, bê kultur û bê tarîxe maneno. Gama merdim fek ziwanê xo ra verra bido merdim bawerîya xo dir kono mîyanê nakokî, xo nêercîyaye vîneno û nêeşkeno hest û waştişanê xo îfade bikero. Loma lazim o merdim vernîya her çî de wayîr ro ziwanê xo vecîyo û semedê bierso heqê xo yê ziwanî çil azim bo bikero. Gere ma nêkerê xo vîr ra ke merdim eşkeno bi ziwan bierso azadîya xo la wexta ziwan şoro merdim azad bo zî çinê yeno hesebnayîşî.