Her kesêk, her civatêke, her ganîyêke û heqîqetêkî de cêya estbîyayîş û cuyayîşî esta. Wexto ke heqîqetê xo ra qut bibo, damaranê cuyayîşê xo ra qut beno. Loma heqê her kesêk, civatêke û candarêkî esto ke di mîyanê ewlehî û aramî de bi heqîqetê xo bicuyo. La bi seyan serrî yo no heqo herî rewa yo bingehin destê civata kurde ra ameyo girewtiş. Bi seyan serrî yo civata kurde di beyntarê heqîqet û ewlehîya xo de asê menda.
Merdim bîyayîşê merdimî bi xoverdayîşê xo yê vera xoza û kevneşopîyanê estî dest pêkerdo. Loma xoverdayîş fina rûmetê merdimbîyayîş û merdimmendişî yeno pênasekerdiş. Xoverdayîşê civata kurde yo ke panc hezar serrî yo qabê pawitişê heqîqetê xo vera çanda dewleta qirkere û talankere verdewam keno, xoverdayîşê merdimbîyayîş û merdimmendişî yo.
Merdim eşkeno di awanbîyayîş û averşîyayîşê çanda dewleta qirkere û talankere de rol û ristê civata kurde nîqaş bikero, la merdim nêşikeno xoverdayîşê civata kurde awanbîyayîş ra nata vera çanda dewleta qirkere û talankere nîqaş bikero. Panc hezar serrî yo civata kurde bêbeyntar xover dana. Destana Gilgamêşî destpêkerdişê nê şerî nusena. Şerê civata kurde yê bi desthilatdaranê çanda dewlete şerê beyntarê di çandan o. Şerê çanda neolîtîke û çanda dewleta qirkere yo. Civata kurde awankerdox û pawitoxê çanda neolîtîke ya. Desthilatdarê dewlete pawitoxê çanda qirkere û talankere yê. Yanî şerê pawitoxanê merdimî û xoza û yê qirkerdoxanê xoza û merdimî yo. Şerê pawitoxanê heqîqetî û yê dijminê heqîqetî yo.
Gilgamêş qiral-homayê sumerano yewin o. Temsîlkar û pawitoxê çanda dewlete yo. Hûmbaba temsîlkar û pawitoxê çanda civata neolîtîke yo. Temsîlkarê civata komunale yo. Enkîdu kesêko aîdê civata komunale yo. La Enkîdu keso yewin o ke hetê çanda dewlete ra yeno xapênayîş û yeno dijminkerdişê civata xo ya komunale. Loma merdim eşkeno vaco ke xayino yewin Enkîdu yo.
Çanda dewleta qirkere û talankere serkewtişê xo yê yewin ê vera civata komunale bi destê îxanetê Enkîduyî bi dest fînena. Enkîduyo îxanetkar Gilgamêşî ra hîna zêde bi xedarî hêrişê civata xo keno. Qabê kiştişê Hûmbabayî û qirkerdişê civata xo ya komunale çi dest ra yeno keno. Gilgamêşî ra lavayan keno ke Hûmbabayî bikişo. Civata komunale û Hûmbaba heqîqet û îxanetê ey vera heqîqetê ey arenê vîrê ey. Qabê ke îxanetê ey nêro vîrî, wazenê civata ey ra yew kes nêmano. Na derûnîya Enkîduyî qabê famkerdişê derûnîya îxanetkaran mînakêka zaf muhîm a. Ewro zî kesê ke benê îxanetkarê heqîqet û civata xo, dijminî zêdetir bi harî hêrişê civata xo kenê.
Bêguman serkewtişê Gilgamêşî û yê Enkîduyê xayinî yê vera Hûmbabayî nêame manaya binkewtiş û teslîmbîyayîşêcivata komunale. Nêame manaya çinêbîyayîşê heqîqetê merdimbîyayîşî. Her binkewtişêk bî bingeh û tecrubeyê xoverdayîşê neweyî. Civata kurde bi girêdayîşêkê xo yê heqîqetê civata komunale û çanda neolîtîke xoverdayîşê xo bêbeyntar verdewam kerd. Bi xoverdayîşê xo yê vera çanda qirkere û talankere bîye serkêş û pêşengê xeta xoverderî. Bîye awankarê çanda xoverdêre ya bêhempa. Di mîyanê a çanda xoverdêre de kesayetê awankarê vîrdozîyanê xurtan fina Zerduştîye, di qadê leşkerî de kesayetê fina Kawayê Asinkarî yê lêhengê girdî vetî orte. Bi na vîrdozîye û lêhenganê xo qabê heme şaranê Rojhelatê Mîyanênî bîye çimeyê qewetê xoverdayîşî û bawerîya serkewtişî.
Civata kurde yew civata herî qedîm û herî kevnare ya Rojhelatê Mîyanênî ya. Wayîrê çandêka zaf xurte ya. Di awankerdişê pergalê civate de, di civatbîyayîş de, di xo rayraberdiş de civata herî dînamîk a. Eşka bi rehetî dewleta xo awan bikera û bi rehetî raye ra bera. La qabê ke serkêş û û awankarê şorişê neolîtîkî girêdayîyê çanda civata neolîtîke bîyî, çanda dewlete vera çanda xo fina cinawirêk vînaye. Loma çi rayan eleqe bî, na çanda qirkere qebul nêkerde, bi çimêkê başî nêewna te ra û xoverdayîşê xo ra tawîz nêda. Civata kurde heme nêşiteyan û xirabîyanê çanda dewleta qirkere û talankere ra xo pawena. Heke ewro serê erdnîgarîya cîhanî de civata kurde fina civata herî gird a û bê dewlete yena pênasekerdiş nê xususîyetî ra ya. Heke kurdî badê hovîtîya çanda qirkere panc hezar serrî eşkenê bawerî bidê, heme civatanê Rojhelatê Mîyanênî û înan rê rayberî bikerê no xususîyetê înan ra yo.
Civata kurde ya dinya panc hezar serrî de her ku xover da, hende kî bi hêrişanê gird û hovîyan û bi heme çeşîdanê qirkerdişan ra rî bi rî mende. Çanda qirkere estbîyayîşê civata kurde qabê estbîyayîşê xo sey tehlukeyî vînena. Loma serkewtiş û mendebîyayîşê xo di qirkerdiş, teslîmgirewtiş û çinêkerdişê civata kurde de vînenê. Loma panc hezar serrî yo di rayan kurdan ser o ferz kenê: ewlehîye û heqîqet. Kurdan rê vanê ke yan şima do fina Enkîduyî îxanet ro heqîqetê xo ro civata xo û ro estbîyayîşê xo bikerê û teslîm bibê yan kî şima do bimirê.
Nuşte hewteyê bînî dewam keno…
