Îsaac Asîmov, yek ji pêşengên honaka zanistî ya edebî tê hesibandin, di nav malbateke cihû de, li Rûsyayê hat dinê. Li ser dîroka jidayîkbûna wî agahiyeke têkûz tune ye lê, li gorî hatiye tomarkirin Asîmov di 2’ê çileya 1920’î de ji dayîk bûye. Îsaacê kurê Yahuda û Anna Rachel Berman Asîmov, di sê saliya xwe de, bi malbatî bar dikin û diçin Amerîkayê. Di sala 1928’an de dibin hemwelatiyên Amerîkayê.
Îsaac Asîmov di temenekî zû de xwe fêrî xwendinê dike û li cem bavê xwe fêrî zimanê yîdî (zimanê cihûyên aşkenazî) dibe. Îsaac di 15 saliya xwe de bawernameya lîseyê bi dest dixe û li dikana bavê xwe dest bi kar dike. Îsaac li dikanê, di refeke kovaran de pêrgî kovareke honaka zanistî tê û ji wê rojê şûnde bala xwe dide ser honaka zanistî. Çîroka xwe ya ewil di 18 saliya xwe de, di kovara Amazing Storiesê de diweşîne.
Piştî demeke kin di sala 1941’ê de, çîroka xwe ya bi navê Nightfall ji kovara honaka zanistî ya herî meşhûr a wê demê Astounding Science re şand. Di navbera wî û edîtorê kovarê John W. Campbell Jr. de pêwendiyeke xurt çêbû bê guman vê pêwendiyê teşe da nivîskariya wî.
Îsaac li zanîngeha Columbiayê di beşa kîmyayê de lisansa xwe xwend û dû re master û doktoraya xwe li wir kuta kir. Piştî demekê li zanîngeha Bostonê di beşa biyokîmyayê de ders da. Di sala 1955’an de, di beşa kîmyayê de bû doçent û di sala 1979’an de jî bû profesor.
Pirhêlî, pêşengtî û afrîneriya Îsaac
Belê Îsaac herî zêde bi berhemên xwe yên honaka zanistî dihat nasîn lê ew di gelek babet û warên mayîn de jî bi têra xwe şareza bû. Li ser civaknasiyê, dîrok, matematîkê eleqeyeke wî ya baş hebû. Her wiha, wî li ser Mizgînî (Încîl), fîzîk, kîmya, biyoloji, astronomî, mîzah, Shakespeare, Gîlbert, Sullîvan gelek berhem nivîsand. Ew nivîskar û zanyarekî pirhêl bû, hemû zanyarî li cem wî têkelî hev bûbûn. Nivîskarê navdîsîplîniyê bi xwe bû.
Îsaac Asîmov kesekî bi têra xwe afrîner bû û di seranserî temenê xwe de derdora 500 heb berhem nivîsandin. Bê guman piraniya berheman ji çîrok û romanên honaka zanistî pêk dihat. Di biwarê honaka zanistî de kesên wekî; H. G. Wells, Frank Herbert, Ray Bradbury, Arthur C. Clarke, Robert A. Heinlen, Ursula K. Le Guin hwd. gelek berhem dane. Îsaac Asîmov jî ji nav van kesan wekî yek ji pêşengê herî navdar tê nasîn . Lê ji hêla afirandinê û berhemdariyê ve Îsaac bi tena serê xwe berî hemûyan tê.
Honaka zanistî çavkaniyek e ji bo zanistê
Biwarê honaka zanistî bi pêşketina zanist, pîşesazî û teknolojiye re bêhtir geş bû û vê yekê jî çarçoveya afirandina edebî berfirehtir kir. Bê guman, nivîskarên vê biwarê ji zanistê sûd wergirtin lê belê şayesa edebî, şiyana wan a xeyalî û afrîneriya wan bi xwe jî ji zanistê re bûn çavkaniyên girîng. Nivîskarên navborî bi berhemên xwe gelek têgeh, fikir û tiştên nû bexşî zanistên dîtir kirin.
Bi demê re, ev biwar bêhtir pêş ket û têkiliyeke pir xurt di navbera edebiyat û sînemaya honaka zanistî de çêbû. Reng-rûçikê pergala kapîtalîst û dîstopîk herî baş di berhemên van kesan de derkete holê. Cîhan û jiyanên alternatîf di van berheman de bûbû babeteke sereke. Lê belê divê bê gotin ku pergalê jî ji wan îstîfade kir û bi rêya wan berheman fêrî rê û rêbazên nû bû, gelek tiştên mezaxtinê yên nû derxist piyaseyê.
Foundation: Dîrokçeya împeratoriya galaktîk
Îsaac di 21 saliya xwe de dest bi nivîsîna şahberhema xwe ya bi navê “Foundation” (Weqf) dike. Ev berhem di nav berhemên honaka zanistî de wekî sêbareya herî baş hat dîtin û berhemê di sala 1966’an de xelata Hugo ya Rêzeberhemên Honaka Zanistî yên Herî Baş wergirt. Asîmov di vê berhema xwe de behsa împeratoriyeke galaktîk dikir û rûxandina vê împeratoriya galaktîk ji xwe re kir mijar. Her wiha Îsaac amaje bi dîsiplîneke zanistî ya nû dikir ku ew jî ji psîkolojî, dîrok û matematîkê hatibû têkelkirin. Asîmov bi rêya lehengê xwe Profesor Harî Seldon, der barê siberojê de texmînan dikir û wî ev zanist wekî zanista pêşbîniyê emiland: Ji bûyer û qewimînên dîrokê siberoja imperatoriyekê dihat texmînkirin. Asîmov di dawiya temenê xwe de cardin li şahberhema xwe vegeriya û sêbareyeke din li Foundationê zêde kir.
3 Qanûnên Robotîk
Îsaac Asîmov di gelek waran de pêşeng bû. Di berhema xwe ya bi navê “I, Robot”(Ez, Robot) de “3 Qanûnên Robotîk” pêşkêş kir û ev her sê qanûn wekî qanûnên esasî yên robotan hatin qebûlkirin. Van qanûnan li ser zanist û jiyana rojane ya mirovan jî reng veda û têkiliya di navbera robot û mirovan de li ser vê yekê pêş ket. Qanûn ev in:
- Robot, zirarê nagihînin mirovan, an jî li ser zirardîtina mirovan nikarin bêtevger bimînin û vê yekê piştguh bikin.
- Robot, heta bi Qanûna Yekem re nekevin nav nakokiyekê divê fermanên mirovan bi cih bînin.
- Robot, heta bi Qanûna Yekem û Qanûna Duyem re nekevin nav nakokiyê mecbûr in hebûna xwe biparêzin.
Çîrok û romanên Îsaac hêjayî gelek xelatan hatin dîtin. Îsaac gelek caran xelatên Nebula û Hugo ku ji bo berhemên honaka zanistî tên dayîn wergirt û diyar kir; ew pispor û şarezayî vî karî û vê biwarê ye. Asîmov di sala 1992’an de, di 72 saliya xwe de koça dawî kir. Lê li pey xwe gelek berhemên binirx hiştin ku dê tim wî bidin bibîrxistin. Kesên ji berhemên honaka zanistî hez dikin û dixwazin bixwînin divê eseh serdana Îsaac Asîmov bikin. Nexwe gelek alî dê kêm bimînin.
