“Perwerdeya bi zimanê dayikê piştgirî dide pêşketina zarok a zaneyî, civakî û hestyarî.”

Destpêkirina dibistanê ji bo zarokekî kurd ku bi tirkî nizane hem ji bo xwendekar hem jî ji bo malbatê pêvajoyeke dijwar e. Ev ji bo hemû zarokên ku bi zimanê zikmakî perwerde nabin derbasdar e.

Min di sala 1971’an de wek zarokekî ku bi tirkî nizanibû dest bi dibistana seretayî kir. Em li dibistanê nedikarî bi kurdî biaxiviyan, kurdî ji me re qedexe kiribûn. Bi zimanekî ku me nizanîbû perwerde didane me. Tiştên bêwate ji me re digotin. Me tenê li dersdar dinerî û hewl dida gotinên wî fêm bikin. Ji ber ku me fêm nedikir, me bersiv nedida pirsên ku dihatin kirin.

Dersdarê min ê pola yekem a dibistana seretayî kurê cîranê me kurd bû. Lê ji bo hînbûna tirkî zextek giran li me kir û gelek li me xist. Ji ber ku me nizanîbû em bi tirkî destûrê bixwazin ku biçin destavê, gelek caran me bi xwe berdida.

Ji ber ku me tirkî fêm nedikir û em nedipeyivîn, me di şopandina dersan de danûstandina bi hevalên xwe re û li dibistanê zehmetiyan dikişand. Me xwe li dibistanê îzole hîs dikir, ji ber vê yekê me nedixwest ku em herin dibistanê. Her roj em li hincetekê digeriyan ku em ji dibistanê birevin.

Ji ber ku me bi tirkî nizanîbû û me nedikarî dersan bişopînin, me di fêmkirina gotinên mamoste û bersiva pirsan de zehmetî kişand. Ev rewş bû sedem ku serkeftina me ya akademîk kêm bibe. Ez dikarim bibêjim ku tiştek bi navê serketinê tune bû. Dersên bêwate didan me û ji me dixwestin ku em wan spartekan binivîsin. Rojên ku me nikarîbû dersên xwe çêbikirana, li me dixistin û em her ku diçûn ji dibistanê dûr diketin.

Zanyarên perwerdehiyê dibêjin ku xwendekarê ku bi tirkî nizane dibe ku di danûstandina bi hevalên xwe re zehmetiyan bibîne. Dibe ku ev rewş nehêle ku xwendekar li dibistanê bicivin û kêfxweş bibin. Erê, rast e me ev yek dît. Ji ber ku diviyabû em bi hev re bi tirkî biaxiviyana û me bi tirkî nizanîbû, ji ber vê yekê me tenê li hev dinerî. Heger hevalê me yê bi tirkî zanîbûn dema dersdar dipeyivî ew dikeniyan û em jî dikeniyan. Carinan diviyabû ku em nekeniyana em dikeniyan, ji ber vê yekê dersdar hêrs dibû.

Min xwe wekî ehmeq dihesiband û xwe bêaqil hîs dikir. Me dibistanê wek dijmin didît. Ji ber vê yekê me di betlaneya dibistanê de camên dibistanê dişikand. Rojekê min û hevalekî xwe cama pola xwe şikand û em ketin polê û çend pirtûkên di dolabê de me çirandin. Ew pirtûk didan me ku em bixwînin, dema ku me nikarîbû bixwendana dersdar li me dixist. Ji ber vê yekê em fikirîn ku divê ew pirtûk bên tunekirin.

Gelek ji me pola yekem a dibistana seretayî bêyî fêrî tirkî bibe bîrkarî qedand. Hin hevalên me di dersê de têk çûn û di pola yekem de man. Bi rastî, ez jî di dersê de têk çûm û pêwîst bû ez jî di pola yekem de bimînim. Lê ji ber ku dersdar kurê cîranê me bû, min ji pola yekem derbas kir.

Bêyî ku bi tirkî zanibim dest bi pola duyemîn a dibistana seretayî kir. Dersdarê min guherî bû. Dersdarê min jineke îdealîst bû. Ew jî keçeke kurd bû. Ji Siwêregê bû û nû bûbû dersdar. Bi me re pir eleqedar dibû. Min hêdî hêdî dest bi hînbûna tirkî kir û êdî min karîbû kirariyên bîrkarî yên hêsan ji hev derxista. Cara ewil ez derketim textê reş û min bi piştgiriya dersdar kirariyek bîrkarî ya hêsan ji hev derxist. Vê rewşê min motîve kir. Min ev rewş piştî deh salan di hevdîtina dersdara xwe re got û dersdara min pir hestewar bû.

Di pirtûka Zanistiya Jiyanê de wêneyên alavên ku me li malê bi kar tanîn, sebze û fêkî hebûn. Wek derman, kevçî, firingî, xiyar hwd. dersdara me dixwest ku em navê tiştê ku di wêneyê de dibînin bi tirkî bibêjin. Ji ber ku piraniya me navên wan ên tirkî nizanîbûn me navên wan ên kurdî digotin. Ev rewş bû sedem ku ji hin hevalên me re bibû navlêk .

Min heta pola çaran a dibistana seretayî bi vî awayî domand. Di pola çaran de ez bi tirkî dipeyivîm û tiştên ku dihatin gotin min fêm dikir. Me di pola çaran de dest pê kir lê ku hevalên me yên ku bi tirkî dizanibûn di nîvsala duyemîn a pola yekem de dikarîbûn bikin.

Ev rewş hê di sedsala 21. de berdewam dike. Zarokên ku zimanê wan ê zikmakî ne tirkî ye û bi tirkî nizanin, hê jî van zehmetiyan dikişînin.

Zanyarên perwerdehiyê dibêjin ku ger zarok di dibistana seretayî de bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde bibûna, serkeftina wan a akademîk bi giştî dê baştir bûya. Ji ber ku zimanê dayikê amûrek xwezayî ye ku zarok dikare raman û hestên xwe bibêje. Dema ku zarok bi rehetî û serbestî bi zimanê xwe yê zikmakî biaxive, dikare zêdetir li ser pêvajoya hînbûnê bisekine û baştir hîn bibe.

Perwerdehiya bi zimanê zikmakî dikare zarokan di van waran de bêtir serkeftî bike:

Zarokên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde dibin bi hêsanî hînî xwendin û nivîsandinê dibin. Ev ji wan re dibe alîkar ku jêhatîbûnên wekî berfirehkirina ferhenga xwe, vegotina ramanên xwe û têgihîştina mijarên akademîk pêşve bibin.

Zarokên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde dibin dikarin têgînên bîrkarî hêsantir fam bikin. Ev ji wan re dibe alîkar ku jêhatîbûnên wekî çareserkirina pirsgirêkên bîrkarî û dîtina têkiliyên bîrkarî pêşve bibin.

Zarokên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerdeyê dibînin, dikarin hîn bêhtir dersên akademîk ên din jî hîn bibin. Ev ji wan re dibe alîkar ku mijarên wekî zanist, dîrok û lêkolînên civakî fam bikin.

Perwerdeya bi zimanê zikmakî dikare ji bo pêşketina zarokan a zaneyî, civakî û hestyarî jî bibe alîkar. Zarokên ku zimanê wan ê zikmakî baş pêşketiye, bêtir ji xwe bawer û serbixwe ne. Di heman demê de ew dikarin bi yên din re baştir têkiliyê deynin û têkiliyên civakî ava bikin.

Helbet perwerdeya bi zimanê zikmakî serkeftina zarokan a akademîk garantî nake. Lêbelê, ew dibe alîkar ku pêvajoya fêrbûna zarokan hêsantir û bi bandortir bibe.

Li jêr hin lêkolînên derbarê serkeftina akademîk ya zarokên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde bûne hene:

Li gorî lêkolînekê, zarokên ku zimanê wan ê zikmakî ne îngilîzî ye, dema ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde dibin, ji yên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde nabin, di asta akademîk de pêşkeftinek mezin nîşan didin.

Li gorî lêkolîneke din, zarokên bi zimanên zikmakî yên cuda dema ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde dibin, li gorî hevsalên xwe şarezayên xwendin û nivîsandinê bilindtir in.

Li gorî lêkolîneke sêyem, zarokên ku bi zimanê xwe yê zikmakî cihêreng in, dema ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde dibin, di şarezayên xwe yên bîrkarî de pêşkeftinek mezin nîşan didin.

Ev tesbît nîşan didin ku perwerdeya bi zimanê zikmakî bandorek erênî li ser serkeftina zarokan a akademîk dike.