Li 15 bajaran ji bo bikaranîna zimanê zikmakî, daxwaz û meylên der barê zimanê dayikê de lêkolîn hat çêkirin. Ji sedî 86,7 ê beşdarên ku bersiv dane lêkolînê xwestine zarokên wan ‘bi zimanê xwe perwerde bibin’, derket holê ku xetereya herî mezin a li ser zimanê dayikê ‘malbatên bi zarokên xwe re bi tirkî diaxivin’ e ji sedî 62,9.
Navenda Lêkolînên Qada Civakî-Siyasî di navbera 27’ê cotmehê û 3’yê mijdarê de li navenda bajarên Amed, Mêrdîn, Riha, Wan, Êlih, Sêrt, Şirnex, Colemêrg, Agirî, Mûş, Çewlik, Bedlîs, Qers, Dêrsim û Îdirê bi sernavê “Bikaranîna zimanê dayikê û daxwaza zimanê zikmakî” lêkolînek çêkir. Di lêkolîna qadê de ku ji bo pîvandina “bikaranîna zimanê dayikê, daxwaz û meylên der barê zimanê zikmakî de” hatine kirin, ji sedî 86,7 ê beşdaran xwest ku zarokên wan ‘bi zimanê dayikê perwerde bibin’.
Gelo zimanê kurdî ji bo perwerdehiya bi zimanê zikmakî guncaw e?
Zimanê kurdî zimanek ji şaxê îranî yê malbata zimanên hind û ewropî ye. Li cîhanê ji hêla 30-40 mîlyon mirovî ve tê axaftin. Zimanê kurdî xwedî ferhengeke dewlemend û avahiyeke rêzimanî ya tevlihev e. Ev taybetmendî nîşan didin ku zimanê kurdî hemû taybetmendiyên ku ji bo perwerdehiya bi zimanê dayikê pêwîstî heye.
Ji bo zimanek bibe zimanê perwerdehiyê pîvanên jêrîn bi gelemperî têne pejirandin:
Divê zimanê ku wek zimanê perwerdehiyê were hilbijartin, têra hewcedariyên perwerdehiyê yên xwendekaran bike. Ev tê wê wateyê ku ziman ji aliyê ferheng, rêzimanî û hêza derbirînê ve bes be.
Zimanê ku wek zimanê perwerdehiyê were hilbijartin, divê bikaribe pêvajoya perwerdehiyê hêsan bike û piştgirî bide fêrbûna xwendekaran. Ev tê wê wateyê ku ziman zelal, têgihîştî û nerm be.
Divê zimanê ku weke zimanê perwerdehiyê hatiye hilbijartin ji aliyê civakê ve bê qebûlkirin. Ev tê wê wateyê ku ziman di civakê de pir bê axaftin û bikaranîn.
Li ser van pîvanan mirov dikare bibêje ku mimkun e ku zimanê kurdî wek zimanê perwerdehiyê bê qebûlkirin. Zimanê kurdî xwedî ferhengeke dewlemend û avahiyeke rêzimanî ya tevlihev e. Ev jî nîşan dide ku zimanê kurdî têra pêdiviyên perwerdeyê dike. Zimanê kurdî jî zimanekî zelal, têgihîştî û nerm e. Ev yek nîşan dide ku zimanê kurdî dê pêvajoya perwerdeyê hêsan bike û piştgirî bide fêrbûna xwendekaran.
Zimanê kurdî îro di nav zimanên cîhanê de xwedî cihekî girîng e. Zimanê kurdî bi ferhenga xwe ya dewlemend, bi avahîya rêzimanî ya tevlihev û zaravayên cihêreng yek ji dewlemendtirîn zimanên cîhanê ye.
Zimanê kurdî di Wîkîferhengê de di rêza 8’an a herî dewlemend a cîhanê de cih digire. Wîkîferheng beşa ferhengê ya Wîkîpediyayê ye. Li gorî daneyên Wîkîferhengê di kurdî de bi qasî 918 hezar û 123 peyv hene. Ev yek zimanê kurdî dike yek ji zimanên herî dewlemend ên cîhanê.
Hin delîlên ku guncavbûna zimanê kurdî ji bo perwerdeya zimanê zikmakî piştrast dikin ev in:
Zimanê kurdî zimanê zikmakî yê zarokên kurdan e. Ji ber vê yekê perwerdeya bi zimanê dayikê ji bo zarokên kurd hînbûnê hêsantir dike û serkeftina wan zêde dike.
Zimanê kurdî beşeke girîng a çand û nasnameya kurdî ye. Perwerdehiya bi zimanê dayikê dibe alîkar ku çand û nasnameya kurdî bê parastin.
Divê zimanê kurdî li gel zimanên din ên ku li Tirkiyeyê tên axaftin, bibe xwedî statuyeke fermî. Ev dikare ji bo perwerdehiya bi zimanê zikmakî yê zimanê kurdî alîkariya pêwîst bide.
Gelek lêkolînên zanistî hene ku piştgiriya zimanê kurdî ji bo perwerdeya zimanê zikmakî dikin. Ev lêkolîn nîşan didin ku serkeftina akademîk a zarokên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerdehiyê dibînin ji ya zarokên ku bi zimanê xwe perwerde nabin zêdetir e. Her wiha zarokên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerdehiyê dibînin bi zimanê xwe yê zikmakî ji xwe bawertir û serkeftîtir in.
Hin ji van lêkolînan evin:
Di lêkolîneke ku di sala 1997’an de hatiye çêkirin de derketiye holê ku zarokên kurd ên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde dîtine ji yên zarokên ku bi zimanê xwe perwerde nedîtine zêdetir e.
Di lêkolîneke ku di sala 2001’ê de hat çêkirin de hat dîtin ku rêziman û jêhatîbûna zarokên kurd ên ku bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde dîtine ji yên zarokên ku bi zimanê zikmakî perwerde nedîtine zêdetir e.
Di lêkolîna ku di sala 2005’an de hat çêkirin de hat dîtin ku serkeftina akademîk a zarokên kurd ên ku bi zimanê xwe perwerdehî dîtine ji yên zarokên ku bi zimanê xwe perwerdehî nedîtine zêdetir e.
Ev lêkolîn nîşan didin ku perwerdeya bi zimanê zikmakî ji bo zarokên kurd bikaranînên girîng dide. Perwerdehiya bi zimanê zikmakî serkeftina zarokên kurd di perwerdeyê de zêde dike, xwebaweriya wan bi zimanê zikmakî zêde dike û ji bo parastina çand û nasnameya kurdî dibe alîkar. Lê ji bo ku zimanê kurdî wek zimanê perwerdehiyê bê qebûlkirin divê hin şert û merc bên bicihanîn.
Hin ji van şertan ev in:
Divê sazî, bernameyên perwerdehiyê û pirtûkên perwerdehiya bi zimanê kurdî bidin standardîzekirin. Ev ê piştrast bike ku xwendekar di perwerdehiyê de xwedî derfetên wekhev in.
Mamosteyên ku dê bi zimanê kurdî dersê bidin divê bi têrkerî bên perwerdekirin. Ev ê bibe alîkar ku kalîteya perwerdehiyê misoger bike.
Pêwîst e hînkirina zimanê kurdî ji aliyê madî û manewî ve bê destekkirin. Ev ê piştrast bike ku pêvajoya perwerdehiyê bi serkeftî pêk tê.
Eger ev şert û merc bên cîbicîkirin, qebûlkirina zimanê kurdî wek zimanê perwerdehiyê ji bo zarokên kurd di perwerdehiyê de serkeftî û parastina çand û nasnameya kurdî bibe gaveke girîng.
Di encamê de zimanê kurdî zimanek e ku xwedî hemû taybetmendiyên ku ji bo perwerdeya bi zimanê dayikê pêwîst in. Ji bo zarokên kurd di perwerdehiyê de serkeftî bin û çand û nasnameya kurdî biparêzin, guncavbûna zimanê kurdî ji bo perwerdehiya bi zimanê zikmakî pêwîstiyek girîng e.
