Seke şima zanê tora (network) ziwan û kulturê kurdkî verê çend mengan Amed de ameye têhet. 300î ra vîşêr delegeyê ke xeylî şaristanan û tewir bi tewir sazî û dezgehan ra ameyîbî estbî. Nê kombîyayîşî de 12 maseyê tematikî ameyê weçînayîş û nê temayan ser o komxebatî virazîyayî. Biraştî zî delegasyon û şarî ser de yew sînerjîyêko gird piro na. Xora na tore gelekî bale ante û dekewte rojevê şarî, hewce nêkeno ke ez derg û hîra behsê tedeyîya aye bika. Ez wazena tîkê hetê kirmanckî ra bîewna na tore ro.
Heme maseyan de hûmara xo bes nêbo zî beşdarê kirmancî estbî. Beşdaran goreyê temaya xo tespît û peşnîyazê xo vatî labelê çi heyf o ke rewşe tîya de xo da teber. Her çend ziwanê komxebatan kurdkî bo zî dîyalekto serdest kurmanckî bi, coka kirmancê ke qîseyî kerdî nêameyê fehmkerdiş. Raporê komxebatan hetê kurmancan ra pêro bi kurmanckî ameyê nuştiş, tespît û peşnîyazê bi kirmanckî seba ke fehm nêbîyê raporan de yan binde ca nêgirewtî yan zî kêm û xelet ca girewtî. Xora tayê kirmancan neçar mendê û înan bi kurmanckî qisey kerd.
Seke mi resim ard verê şima, rewşe wina bî. Nika ma ganî tîkê sebeban ser o vinderê. Helbet tîya de kesê ke na tore piro naye û hadirekerê kombîyayîşî sucdar nîyê. Ma nêşênê çi kird çi kirdas beşdaran zî sucdar bikê. Tebîetê na mesela wina yo. Bakur de heme xebatê ke pîya (kirmanc û kurmanc) benê bi serdestîya kurmanckî vîyarenê. Zaf rayan seba ke na rewşe bivurîya gamî erzîyayê la reyna zî kirmanckî tim sey yew rengî mende, nêbî esasî. Mi na tore û gelekî wareyanê binan de dî ke xebatê ke pîya benê encamanê serkewteyan nêdanê. Ez xelet nêyera fehmkerdîş, nêtê mi o nîyo ke heme xebatê ke heta ewro bîyê ez înan veng û bêhavil binawna. Vatişê mi o yo ke zaf rey ma cerebna la hendo ke ma wazenê, ma ê encaman xo dest nêkenê, coka ma ganî rayîr û raybazanê xo bivurnê. Probleme kirmanckî cîya yê, rewşa kîrmanckî cîya ya coka ganî têkoşînê kirmanckî zî cîya bo.
Lazim o ke kirmancî xo ser o, xo bi xo bixebitê. Tora ziwan û çanda kurdkî ra teber ganî kirmancî bêrê têhet torêka xosere awan bikê. Bi na tore her cayê welatî de rewşa kirmanckî bêro tespîtkerdiş. Na tore hewl bida ke yew polîtîkaya pêroyî ya ziwanî awan bika. Teyna gramer, nuştiş û wendiş nê, înan ra teber hewl bida ke verba asîmîlasyonî mîyanê komelî de yew hîşmendî viraza. Hetê serdestan ra polîtîkaya asîmîlasyonî hema zî dewam kena labelê nê polîtîkayan ra teber êdî şar vîyerto merheleyêko bîn, hewceyê xo bi serdastan çin o, êdî xo bi xo, xo asîmîle keno. No zî mojneno ma êdî çi xebatî benê ganî mîyanê şarî de bî, mîyanê komelî de bî. Çunke otoasîmîlasyonî de dişmen êdî kesêde bîn nîyo, ma bi xo yê.
Gelekî sînayoxê ziwanî estê ke nînan xo rê kenê derd û wazenê xizmetê nê ziwanî bikê labelê vilabîyaye yê. Hewceyê yew koordînasyonî esto ke nê hêzanê vilabîyayeyan bîyaro têhet, sînerjîyêko pîl virazo, planan bido verê xo, yew programî reyra xebatan biko û nînan teqîb biko. Yew tore şêna nê koordînasyonî bika. Ê yê ke bi ziwanî ya elaqedar ê binê banê na tore de şênê ca bigêrê û kar bikê. Yanî na tore şêna ziwan û kulturê kirmancan ser o biba yew otorite. Ez zana çekûya otorîteyî zaf weş bi ma nêşona labelê qestê mi otorîteyêko teber ra û cor ra yeno nîyo, o yo ke ma bi xo û bi hawayêdê demokratîkî anê meydan, o yo.
Ez wazena yew nimûneyî reyra mesela tîkêna bika zelal. Êdî şar wextê xo zafane înternete ser o vîyarneno, wendiş û nuştîşî ra vîşêr vîdeoyan temaşe keno. Çi heyf o ke înternete de vîdeoyê bi kirmanckî gelekî kêmî yê. Eke yew kome vejiya na babete xo rê bika kar, mavajê biwaza ke mîtolojîye ser o 10 vîdeoyanê kilman hedire bika. Çend kesî metnan bihedernê, ê yê ke komputere ra weş fehm kenê pê grograman montaj û xêzê vîdeoyan bikê, çend kesê bînî zî karê vengdayîşî bikê. Eke no kar bi hewayêkê profesyonelî bêro kerdiş berêko zaf erjîyaye ano meydan û bala şarî anceno xo ser.
Vatiş de çend asan bo zî, xo bi xo xebatê winayînî nêbenê. Coka ez vana ganî yew tora ma biba ke verê hemîn îxtîyacanê winayînan tespit bika, dima nê projeyan ser o qadro bivîna û heme çî ra ver sînayoxanê zîwanî motîve bika ke xebatî bi asanî û bi zerrî bîyerê kerdiş. Ez bawer kena ke pîyabîyîşê ma kemanîyanê ma wedarneno, xeta ke ma xelesnena na ya.
Serdestê ke gala ziwan û kulturê kurdan kenê, goreyê îdeolojî û fikre ma cîyayî nêdefînenê mabênê ma. Coka ma zî wareyê ziwan û kulturî de ganî cîyayî nêdekê mabênê xo, têkoşîn ganî pêroyî bo. Pêameyîşêko winayîn şêno bibo cewabê polîtîkayanê asîmîlasyonî. Wina ke bi ma şênê her het ra tesir bikê heme qismanê komelî. Ziwan û kultur bi nê qeydeyî beno awankerê yewitîye.
Mi cor de zî behs kerdbi, êdî ma kewtê merhaleyê xoasîmîlekerdîşî. Karê heme sînayoxanê ziwanî yo sereke komelî de afernayîşê hîşmendî yo. Ganî na mesela ferasetê çend kesan û çend dezgehan ra vejîya û komelî mîyan de vila biba. Belê, raşt o, teyna ziwan felatî nêano labelê ziwan ma resneno roja felatî.
