Rûsya û Tirkîya xeylêk hokan ra manenê ju bînî. Ê manenê germîya ke bi beharatanê cîyayan virazîyena. Her çiqas her di welatî de beyraqe, ziwan, edetî û cografya biferq benê ferasetê îdareyî eynî yo. Serekê Rûsya Vladîmîr Putîn û serekê Tirkîya Recep Tayyîp Erdogan welatê xo de hacetanê eynîyan gurînenê.
Ravêr Rûsya ro tenê seyir bikerîme. Serra 2000î de Putîn bi armancê qedênayîşê bêduştîye şarî ameybî îqtîdar. Xo sey xelisnayoxê şarî musna. Tayê olîgarkanê verênan rê şer akerd. Mîsal Borîs Berezovskîy û Mîhaîl Hodorkovskîy. Borîs Berezovskîy wextê îdareyê Yeltsînî de “maldar” bî. Ey waştêne Pûtînî kî bigêro binê destê xo, la Pûtîn razî nêbî. Bado mabênê înan de pêrodayîşê sîyasî yê girsî ameyî ca. Berezovskîy rema welatê teberî. 2013î de olîgarko mihalîf Borîs Berezovskîy keyeyê xo yê Îngîlîztan de merde ame dîyene.
Olîgarko mihalîfo bîn Mîhaîl Hodorkovskîy bî. Birastî serranê verênan ê Pûtînî de hende problemî çin bîyî. 2003î de key ke Hodorkovskîy pare kerd ke xo sîyasetî rê amade keno, Kremlînî panîk kerd û dest pê taqîbê ey kerd. O bi xapxapokîye û remnayîşê bacî ame sûcdar kerdene. Bi tedaya îdareyê Pûtînî Hodorkovskîy ame tepiştene. Çend serrî zîndan de mend û nika welatê teberî de sey mihalîf vera Pûtînî têkoşîn keno. Îta de merdim wazeno ke pers bikero Pûtînî gelo nêzanêne ke Hodorkovskîyî serra 1998 ra heta 2003î dizdîye yan xapxapokîye kerd? Bêguman ey zanêne, la dayêne pîtene. Ey sindoqa xo de wedardayêne. Key ke Hodorkovskîy sey tehluke eşkera bî, Pûtînî warê sîyasetî ci rê cada. Qaydeyê otokratan wina yo. Çimê înan de merdim yan dişmen o yan hemkar. Çike ê tim seba îqtîdarê xo têgêrayîş kenê.
Sey Hodorkovskîy Roman Abramovîç kî dizd bî. Dadgehê Îngîlîztanî de qebul kerd ke ey şîrketa bi nameyê “Sîbneft” bi rişwet herîno. Abramovîço ke kêmî-zêde seba 250 mîlyonî Sîbneft herînabî, 2005î de na şîrkete seba 13 mîlyar dolarî oncîna roto dewlete. Îdareyê Pûtînî gelo na xapxapokîye nêzanêne? Ey xeyle rind zanêne, la mabênê înan de “hemkarîye” estbî. Na hemkarîya înan homa konteksê şerê Rûsya û Ukrayna de dewam kena.
Bikilmî Pûtînî Yeltsîn ra pey olîgarkê xo ardî meydan. Sîstemê xo ye şexsî awan kerd. Ey selahîyetê pêroyî girewtî xo dest. Rûsya de hetê teorîk nêmserekîye esta, la pratîk de serekîya otorîtere yena caardene. Rixmê qedîyayîşê mudetê serekîye, ey verî 2008î de tayê qanûnî vurnayî. 2008î ra heta 2012î embazê xo yê îtaetkar Medvedev ju termîn “serek” kerd. Şar vajo ke Pûtîn demokrasî vila keno la ey “kayê demokrasî” kay kerdêne. Dima oncîna ame îqtîdar. Key ke goreyê qanûnî peynîya serekîye ya ey ameye, ey dest pê vurnayîşê sîstemê huqûqî kerd. Serra 2020î de qanûnê bingeyî de xeylêk bedilîyayîşî kerdî. Her çî seba timkerdişê sîstemê otokratîkî ame vurîyayene. Yanî Pûtînî seba bedenê xo kincêk deşt. Heta peynîya cuya xo wazeno ke “serekê Rûsya” bibo. Na rewşa patolojîk a.
Otokratî pêro wina yê. Şarî rê verî wad kenê ke ê yo feqirîye, bêrayîrîye û dizdîye biqedênê. La bado her çî gênê binê serdestîya xo, şarî feqir kenê, bixo dest pê bêrayîrîye û dizdîye kenê. Demê nikayênî de otokratê sey Îlham Alîyev, Îmamalî Rahman, Nûrsûltan Nazarbayev, Aleksandr Lûkaşenko û Tayyîp Erdoganî zaf “namdar” ê. Nînan ra Erdogan raya Pûtînî taqîp keno. Xeyalê Pûtînî de çarbîyayîş esto, xeyalê Erdoganî de zî siltanbîyayîş. Her di sîyasetkarî kanperest ê. Ê xerîbîya monarşîyî kenê. Seba domanê 8 serrî kincê keso ke 40 serrî yo derzenê.
Siltanbîyayîş seba Erdoganî êdî bîyo mecbûriyet. Çiqas ke îdareyê dewlete gêno xo dest, hende sûcan ra xo xelisneno. Rind zano ke ey dizdîye kerde, rişwet girewt û bêrayîrîye de xejilîya. Sûcanê xo pê otokrasî nimino. Seba nimitişê sûcanê xo zaf çî xebitneno. Înan ra ju nîjadperestîye yo. Mabênê tirkan û kurdan de têmîyanekîye ramino ke tirkan ra paştî bigêro. Bitaybetî serra 2015î ra nat vera kurdan nîjadperestîya aktîfe keno. Çike kurdî polîtîkaya ey a xeripîyaye rê paştî nêdaye. Sey partîya xosere tewrê weçînayîşê hezîrana 2015î bîyî. Na game ra tepîya îdareyê Erdoganî dest pê teda kerd. Sûr, Cizîr, Qoser de hêrişê keyanê şarî kerd, zaf sîvîlî qir kerdî. Nameyê Taybet Ana û Mîray Înce homa vîrê ma ra nêsono. Dima Erdoganî binê tedaya girse de şar tersna û teşrîna peyêna 2015î de weçînayîşo bîn da kerdene. Netîceyê weçînayîşî de “serdestîya” xo reyna îlan kerde. Nameyê nê prosesî kî “demokrasî” na pira. Nameyê rejîmê ey bibo bibo “kleptokrasî” beno. Kleptokrasî, seba Erdoganî î olîgarkanê ke paştî danê ey sey “raîson d’être” yeno dîyene. Erdoganî Tirkîya kerda “golîga” xo. Key ke wazeno geme erzeno, key ke wazeno mahmûz keno.
Kleptokratî dima vera kurdan polîtîkaya xo ya despotîke dewam kerde. Teşrîna verêna 2016î de ju KHK vet. Goreyê KHKî Azadîya Welat, Ozgur Gundem, Ajansê Xeberê Dîcleyî (DÎHA) ameyî cadayene. Şima zanê ke sloganê rojnameyê Ozgur Gundemî “Rastîyî do tarî de memanê” bî. Îdareyê Erdoganî waşt ke rastîye tarî de biverdo. Ey waşt ke kurdan bêparatoner bimanê. La kurdî kesî rê vileyê xo çewt nêkenê. Çito ke Îbrahîmî hemverê tîranîya Nemrûtî xo ver da, çito ke Korogluyî vera begê Bolûyî têkoşîn kerd, kurdî kî vera zordarîya Erdoganî xo seveknenê. Çapemenîya kurdan nika kî binê nameyanê Xwebûn, Ajansê Mezopotamya, Yenî Yaşam, Jînnews ûsn. estbîyayîşê xo dewam kena.
Senî ke Pûtîn şarê Ukrayna gêno binê bandora xo, Erdogan kî wazeno çar leteyê Kurdistanî bigêro binê bandora xo. Senî ke Pûtîn Ukrayna sey erdê Rûsya vîneno, Erdogan kî estbîyayîşê Kurdistanî nas nêkeno. Di sîyasetkarî kî wayîrê xeylêk sûcan ê û nêwazenê verê huqûqî de hesab bidê. No semed ra zerre û teber de tim dişmen resnenê. Pûtîn vano ke o vera NATO, Ukrayna, neo-nazîyan şer keno, Erdogan kî vano o vera welatanê Ewropa, Amerîka û kurdan têkoşîn keno. Ê vilînceyê eynî cawenê. Ge bi jubînan şer kenê, ge jubînan rê paştî danê. Mabênê înan de hem hemkarîye esta hem zî dişmenîye esta. Seba menfaatanê xo rey benê dişmen rey benê embaz. Her kes zano ke 2015î de ju teyaraya Rûsya bi destê hêzanê çekdaranê Tirkîya ameye warodayene. Dima 2018î de key ke artêşa tirke hêrişê Efrînî kerd, îdareyê Moskova ci rê hetkarîye daye. Efrîn ewro destê Tirkîya de yo. Tirkîya kî destê Rûsya de ya.
Kurdî bizanê ke hêzê mîyanneteweyîyî menfaatkar ê û ê seba karê xo her hemkarîye kenê. Kurdî wa hende baldar bibê ke kutikmaseyan rê alef mebê.
